
Në këtë vazhdë më 2024-ën u botua prej shtëpisë botuese ‘Hurst’ libri ‘Serbia, një histori moderne’ prej autorit amerikan Marko Attila Hoare. Libri ka marrë vlerësime të mira kohëve të fundit për qasjen dhe dijen e gjerë mbi të cilën është bazuar.
Vepra ndjek zhvillimet ndër serbë që prej fillimeve të krijimit të shtetit të tyre në vitet e para të shekullit të nëntëmbëdhjetë, pas humbjeve që osmanët pësuan në Krime dhe revolucionit që serbët nisën në një territor relativisht të vogël, e deri në pushtimin e Jugosllavisë në Luftën e Dytë Botërore më 1941.
Megjithëse, shpesh i mbushur me emra protagonistësh e përshkrim të roleve që ata patën në zhvillime të ndryshme librit nuk i mungojnë edhe gjetje e përgjithësime që duket se informojnë për natyrën e shtetit serb e rolin e qytetarëve në të.
Ja për shembull, që në fillim autori tregon se si Millosh Obrenoviç shihte ngritjen e një klase të re pronarësh të mëdhenj të tokave në vend të asaj osmane që po largohej si një kërcënim për pushtetin e tij mbështeti një shoqëri barazimtare fshatarësh të lirë, fermash familjare dhe në këmbim pati mbështetjen e tyre. Për realizimin e këtij qëllimi pati edhe mbështetjen e portës dhe të Rusisë.
Autori gjithashtu identifikon dhe ilustron marrëdhënien e veçantë që serbët krijojnë e ruajnë në lidhje me ngjarje historike të caktuara, duke e nxjerrë prej tyre energji për aksion politik dhe motivim për veprimtarinë luftarake.
Prezantimi i një serie personazhesh të shquara për historinë e Serbisë përkrah zhvillimesh si rivalitetet mes familjeve mbretërore, nacionalistëve në mbështetje të Serbisë së Madhe apo mbështetësve të Jugosllavisë, qeverive e organizmave terroriste e bëjnë librin të plotë e të shpejtë.
Libri ofron një pasqyrë të gjerë edhe për jetën e partive politike serbe që me regjistrimin e “Shoqërisë për mbështetjen e letërsisë serbe” si partia Nacional-liberale më 1881, ndjekur në muajt në vazhdim me krijimin e Partive të Progresit dhe asaj Radikale.
Ndërkohë që një vëmendje i jepet edhe për organizma si ushtria apo personazhe si Apis, figura legjendare që drejtonte njëkohësisht shërbimin e inteligjencës në ushtri dhe organizatën e “Dorës së zezë”. Rëndësia e këtyre organizatave në përcaktimin e angazhimeve shtetërore serbe paraqet interes të veçantë.
Të kërkuara gjerësisht janë edhe marrëdhëniet ndërkombëtare të serbëve, konkurrenca mes krahëve politikë që mbështesnin një afrim me austro-hungarezët apo me rusët. Edhe këtu zhvillimet e zgjedhja e informacioneve të paraqitura prej Hoares janë fort interesante
Para shpërthimit të Luftës së Parë Botërore austro-hungarezët i ofruan kryeministrit Pashiç Shqipërinë e veriut në këmbim të bashkimit të tij në një Union doganor me austro-hungarezët, por Pashiç refuzoi.
Ndërkohë që në përfundim të luftës kur serbët të cilët ishin në anën e fituesve kërkuan dëmshpërblimet prej austro-hungarezëve Pashiçi veç dy shtëpive në fshat të lindjes dhe treve në Beograd kërkoi dëmshpërblim kishte edhe për 130 shtëpi që kishte si pronë në Kosovë si dhe për dy armë zjarri që i përkisnin Skënderbeut.
Vepra mendoj se paraqet interes të veçantë për shqiptarët pse shpesh në mendimin historik shqiptar, jo-profesionist, dominojnë besime pak të mbështetura nga fakte historike. Serbia e Hoare-s, ofron një mundësi e mirë për të kuptuar e vlerësuar historinë tonë e për ta ballafaquar atë me historinë e një vendi fqinjë me të cilin në vazhdimësi do të kemi një marrëdhënie të ngushtë e komplekse.
Marrëdhëniet me shqiptarët megjithëse jo të trajtuara gjerësisht janë të trajtuara në vepër. Mua, p.sh., më tërhoqën vëmendjen Luftrat serbo osmane të 1876-ës, që u pasuan me largimin e një numri të madh shqiptarësh nga territore ku prania ishte e pamjaftueshme per vetëmbrojtje, ndaj u përpoqa ta plotësoj me një kërkim të mëtejshëm on-line. Gjetja ime është se faqe me popullaritet të lartë si për shembull Wikipedia, kanë një qasje që duket pro-serbe në rrëfimin e ngjarjeve. Përzënia e shqiptarëve prej tokave të tyre në faqen e Wikipedias trajtohet si një çlirim. Reflektimi i ngjarjeve historike në rrjet duket se ka mbetur jashtë vëmendjes së institucioneve kërkimore shqiptare ndaj është momenti që të bëhet më shumë në këtë drejtim, jo vetëm me pasurimin e promovimin e faqeve të vetë këtyre institucioneve por edhe me ndërhyrjen në faqe të pronësisë kolektive si “Wikipedia”.