Genci Mulliqi, Bregu i Bunes, 1990 (detaj)

pasqyrë e pasyrimit Vibrues të ....
​

Për ekspozitën “REFLEKTIM MBI PASQYRIMIN VIBRUES TË ARTIT SHQIPTAR NË SHEKULLIN XX”, Kuratore - Suzana Varvarica Kuka 

Ekspozita me titull “REFLEKTIM MBI PASQYRIMIN VIBRUES TË ARTIT SHQIPTAR NË SHEKULLIN XX” është, apo më mirë të themi ishte sepse në fund të gjysma së parë të gushtit ajo u mbyll, një bijë e fondit të Galerisë Kombëtare rritur në ambjentet e FAB-it, Galerisë së Universitetit të Arteve. Një goxha titull nga zonja Varvarica Kuka kritike e artit dhe kuratore e ekspozitës. Në poster promovues të ekspozitës thuhet edhe që bëhet fjalë për një dëshmi të një pranie të një psikologjike të caktuar në artin shqiptar në kapërcyell të mijëvjeçarit që iku dhe po vinte. 
Veç dimensionit kohor ekspozita ka dhe një dimension lokal. Galeria mbledh autorë të Tiranës, Krujës, Shijakut dhe Durrësit dhe vjen si pjesë e të njëjtit projekt që solli para spektatorit përmbledhje të ngjashme veprash arti edhe në Pogradec, Berat dhe Sarandë.
Kur përfshihesh në të tilla diskutime për artin, bën mirë ta fillosh me një qartësim të qasjes, apo si i thokën në shqipen parake me “me to da’. Me to i ndanë punët, me to ndanë hakun dhe bie g-ja dhe kthen ë-ja del pellazgu dhe ja ku kthehemi tek lloji i metodës.
Metoda:  Vizitë e beftë me telefon në dorë. Bëj një xhiro të parë me njëfarë nguti po edhe me kureshtje sa më të gjallë pastaj kthehu në fillim dhe me aparat merr ato foto që i sheh se mund të jenë me dobi për një shkrim si të tipit që vijon dhe shprehu si ta merr mendja më mirë. Pastazj rri e rri e hapi fotot. shiko pikturat e mendimet e tua mbi to. ndaj një tufë pikturash e mendimesh e shikoi herë pas here e mbaj ndonjë shënim, pastaj hidhi fotot pak e nga pak në aplikacion, luaj me to e mbaj shënime të tjera. pastaj, shto e fshi, redakto e redakto e dil te ky shkrim.

Siç dihet, fotografia, sot, lejon të manipulohet me largësitë që autori kish menduar se kishin qenë të nevojshmet për spektatorin që të shohë atë që shfaqet. Lejon të luhet me ku fillon e mbaron rëndësia e detajit edhe kur autori nuk e kishte menduar. Apo e kishte menduar? Lëre pastaj ngatërrimi me kontraste e trashësi të ngjyrës. Po unë ngrita kontraste, ula drita, shtova ndonjë filtër, e i bëra si mu duk ma mirë që ta ndihmojë një rrëfim që unë përpiqem që ta thur nëpër përzgjedhjen e kuratorëve. Se vepra e artit asht e gjanë dhe e pranon interpretimin dhe pak manipulimin në dobi të krijimit të një rrëfimi që edhe kur ka shtegun e vet vjen prap aty.
Ekspozita ka (lexo vazhdo e lexo 'kishte', se shkrimi hoqi dorë prej detyrimit për t'ju ftuar ta vlerësoni vetë ekspozitën,) vepra plot. 85. Një tërësi humoresh, interesash, qasjesh e besimesh që shfrytëzojnë një mori teknikash e shkollash e besimesh e janë aty për të treguar për reflektimin mbi pasqyrimin që vibron të artit që tregon. E që tregohet edhe vetë. Por prap filli që i lidh këto punë bashkë nuk është i qartë. A janë këto veprat më të mirat, e që tregojnë një bashkëkohësi prej qasjesh të ndryshme? E një karakter krahinor e kombëtar. Apo një humor? Një qëndrim qytetar? Një teknikë? Një e një pas një? Por edhe një pasqyrë e të gjithave bashkë? Autorët e kësaj krahine kanë shqetësime e forma shpreshje si këto, sidomos po të kenë kaluar një copë jetë në socializëm e pastaj në demokraci dhe demokracinë e vonë.
 Një sy i mirë ka notuar nëpër koleksion dhe ka sjellë vërtetë gjëra të mira nëpër një fill që nuk ka pse të jetë më shumë se një vijë imagjinare shënuar me gozhdë në mure të FAB-it. E falenderojmë zonjë Varvarica Kukaj. Gjëra që tregojnë sa më shumë gjëra për një kohë që nuk është aq e largët e prap sjell me vete plot këndvështrime të reja prej historisë, qëndrimeve tona ndaj dhe pastaj qëndrim ndaj qëndrimeve dhe përbrendësim e vetjak e përmirësim e shoqëror.

1

Ja një pikturë e Llazar Taçit,  "Brendi në fabrikën e këpucëve". Telajo sikur shpohet nga ca palë sy punonjësish që s’kish flamur pararoje që tu sillte buzëqeshjen. Këto sy që partia nuk i kish fare me qejf patjetër që janë të lustruara te Qorrfermani i Kadaresë së madh, që është sërish rasti ta përkujtojmë, megjithëse këtë herë me keqardhje për humbjen e tij. Por piktura nuk resht së befasuari. Ja ajo gruaja aty lartë me dy sytë e bardhë e vëngëroshë a nuk është e rrezikshme. Rrezik, ka shkuar dikush te organet e sqarimit të popullit, e do i ketë thënë, - “filan grua në filan pikturë sesi më shihte.”
Unë u përpoqa ta veçoj, për ju me tre detaje. Rreth qendrës së përparme janë katër gra me shikimin në rënie të përshpejtuar drejt absurdit ligërak, megjithëse nga pozitat e lëvdueshme të punës. Vepra është e vitit 1970 dhe është përfshirë në koleksion të GKA-së.
Pastaj edhe ai burri. Gruaja me shpinë nga ne i mërmërit diçka në vesh makinës që lëshon një dritë blu prej kokave të veta që ngrihen mbi tuba të lakuar si në filma fantastiko-shkencor. Patjetër në të ardhmen do të gërmoj ca më shumë për ju, për zotin Taçi se unë nuk jam shumë familjar me të. Edhe nëse e kam hasur më përpara nuk e mbaj mend mirë. Në rrjet ka informacion për të dhe besoj nuk do të jetë vështirë ta njohim pak më shumë në të ardhmen nëpër leximet e këtij blogu.
Bluja që e ka brenda makina brenda fabrikës së këpucëve më çudit. Dritaren e merr me vete një fllad i kaltër që futet brenda me hov. Blu e thellë detrash në përparësen e punës., dritë e zbardhëlluar në teprim gati armiqësor. Dhe rrëfimi i saj nga brenda  një fabrike këpucësh në Shqipërinë diktatoriale ku mërzitja ishte aktivitet armiqësor ndjell rrezik. Në një shkrim të shpejtë unë mora vesh se zoti Taçi nuk gëzonte ndonjëfarë dashamirësie me regjimin ndaj prodhimi, vlerësimi, zotërimi e ekspozimi i veprave të tij janë me interes.​

​E në këtë vazhdë nuk mund të vonojmë përfshirjen në ekspozitë të zotit Kryeministër, shkëlqesisë së tij z. Edi Rama. Një mbresë nga histori kosovare. “Pikëllimi i netëve kosovare,”! e vitit 1987.
Një vëlla dergjet varrosur mbi një degë, që është gjymtyrë e armë e tij lidhur në gur në një hon. Ky hon derdhet prej lapidarësh mbi katedraleve me harqe thuajse gotiko-baroke përzier me shkëmbinj bashkëkohësie si çati. E mbulon një flamur jo aq i kuq me një shqiponjë jo aq të zezë.

2

Të tjerët gjenden mes shtigjesh mbi mal. Nga 25 vjeçari Rama.
​Ata do kthehen,.? Kjo ishte vetëm një betejë? Një vajzë e re është gati një partizane dashuruar me lirinë dhe heroin e humbur e nuk mundi të kish shpëtim prej dritës, që aparati im telefon e thithte me tepri, të lëshuar prej abazhurit minimalist ngulut në murin e epërm me nervozizëm. Aty është dhe një kreshnik që sheh pas me dhimbsuri burrnore e asht një njeri i shpisë e një hero i mundur. Ca burra me silueta me plis ikin andej, e mes tyre me sy të zi e duke parë pas me ftohtësi hakmarrëse dallon njëri që nuk shkon andej nga sheh. Pas sheh dhe një siluetë e njohur. Pas sheh edhe luftëtarja kosovare. Një elegji rezistence të thyer. Një pikëllim. Me pushkë në krah tërhiqen malit. Shpinat u flasin si fytyra. Shëmbëlltyra e këtyre heronjve ka afërsi me të tjerë kushërinj që shkojnë deri te arnautët e Misirit në penel të serbit Jovanoviç. Qielli është në fund të një të çare nën çati guri të madh.

A e ka piktura agresivitetin, që ushqen optimizmin e shenjtë, në prurje të mjaftueshme? E ç’është kjo pemë e tharë që e shpon shkëmbin si hell dhe është një gjemb në qiell? Me figura që varen degësh të thata plot mundësi për domethënie që fshihen në detaje. (Kosova e atyre viteve ballafaqohej me një klimë shumë të ashpër pushtimi. Pas viteve 90-të serbët ndanë bashkëjetesën me shqiptarë e përballja ishte në dy kahe, por deri në atë kohë lufta kishte qenë brenda një kahu e serbët vazhdonin të ishin pjesë e shoqërisë.) E një gjethe e gjelbër, një syth i ngrohtë verdhësie të kuqe në sfond të gjelbërt mungon.
Edhe në këtë rast është me interes interpretimi e komentimi i veprës në atë kohë. 

Mu përkrah, një prej pikturave të spikatura të aksionit për përmirësim të strehimit të popullatës në kontekstin urban, që unë kam hasur dendur në shtegtimet e mija nëpër pikturën e kohës së kultivimit të sociallizmës. Ndërtimi i muzeut kombëtar. Kjo vepër ka një objekt të vetëm arkitekturor në qendër të vet. Me një përparësi mdaj veprave të ngjashme që lodhen nëpër 101 pallate e 54 vinça, dhe punëtorë pranë betonieres. Edhe këtu ato pako detaje nuk shkëlqejnë, por vizatimi i madh shndërrohet në pikturë. Bashkia e vjetër, vendin e së cilës zuri muzeu ishte pjesë e kompleksit të ngritur nën drejtim të italianëve në kohë të pushtimit dhe është vajtuar prej estetistëve urbanë të një orientimi politiko-historik të caktuar. Por një periudhë historike u përfaqësua në veprën që përbën qendrën e jetës urbane e të krijimit dëshmues, estetik, të arkitektit urban e fiton kontekste politike e historike të ndryshueshme në kohë. Një objektiv i shpallur dhe i përmbushur i kuratores. Shumë vepra të tjera që me një dozë më madhe lirie vuajnë prezantimin tonë ndaj një shumësie të tepërt imazhesh të ngjashme që ofron koha e e marrim me vete ngado. Këto vepra kërkojnë një thellim që e ofron një spektator më i kultivuar, por prapë një ekspozitë ekspozon.

3

---

4

7

5

8

6

9

10

---

Kur ja mu aty pastaj një port nga Kokobobo. Diçka e ngrohtë në ngjyra, shumësi e detaj. Pikëlime nëpër të cilën derdhet drita. Një optimizëm që nis me qasje gjeometrike e pastaj derdhet për nga post-ekspresionizmi ekspresionist. që prap ngatërrohet nëpër kohë e njohuri të testueshme e vështirë provueshme.dhe një qytet në kufi të shkollave të pikturës e të aplikimit të teknikave,

Ndryshe nga orizorja ku një shumësi kooperativistesh ngulin dicka në baltë e ujë. Të shëndetshme e trup zhvilluara.  Një njeri i ri socialist, jo aq realist, por i lidhur fort me kohën e vet. Viti i prodhimit të veprës është një shtyllë ku vepra mund ta mbajë shpresën për çarje në vazhdimësi  Me kompetencë dhe hutim kureshtar.  Nostalgjia për një ëndërr të përzier me realitet nxjerr kokë dhe piktura lidhet me kohën e megjithëse konform rregullave që ja çmprehin çdo teh revolucionar dhe pa shumë kurrfarë dalldie vepra ka dritë e në valë dhe tregon 30 e kusur personazhe që vijnë rrotull nëpër atë kënetë të kuruar. Po mbjellin oriz në orizore , e detajet kanë pakujdesi të qëllimshme që në mos disidente është gazmore në situatat e pas diktaturës së proletariatit.

14

15

11

12

13

Pastaj është edhe ky djalosh me dorën kapur pas mjekrës në tentim të një intelektualizmi figurativ. Lidhja me kohën dhe kontekstin historik është më e vështirë për këtë prurje të Avenir Sadikaj që mban titullin 'Në prag të festës' dhe është një punë e vitit 1973. Fakti që kemi të bëjmë me reflektimin për një festë lejon një tolerancë të shtuar ndër pritshmëritë proletare, por sërish diçka mbetet befasuese. 

Nga një qasje më pak entuziaste e kolektive vijnë punët e Lekë Tasit e Lumturi Blloshmit.
Dy piktura interesante. Ky lejlek sqepmadh i zonjës Blloshmi padyshim është thënës. Një kërmëngrënës me njerëzi ndër sy. Me siguri për ta e kish fjalën Homeri kur përmendte luftrat e lejlekëve me pigmejt nëpër afrikë. Dhe një gardh si copë qielli të afërt. Me ngjyra të thukta bardh e zije e kaf.
Padyshim që përshkrimi im është joshterues se vepra të tjera e autorë plot që ishin të pranishëm në ekspozitë meritojnë të flitet për ta, por ndoshta një herë tjetër.

16

1 Llazar Taçi,  "Brendi në fabrikën e këpucëve"  1970
2 Edi Rama, Pikëlimi i netëve kosovare, 1987
3 Kujtim Buza, Muzeu Historik,1980
4 Bujar Zajmi, Portret- Maskë, 1967 -1973
5 Najada Hamza, Faji, (Mungon)
6 Pamje e dhomes 3 të ekspozitës
7 Gëzim Tafa, Kompozim, (mungon)
8 Arben Theodhosi, Arka, 1995
9 Eleni Laperi, Meditim, 1989
10 Shpëtim Kërçova, Kompozim, (mungon)
11 Mustafa Arapi, Tirana, 1981
12 Skender Kokobobo, Porti i Durresit,
13 Agim Shami, Orizoret, 1977
14 Avenir Sadikaj, 'Në prag të festës', 1973
15 Lumturi Blloshmi, Monument Kulture!, 2005
​16 Lekë Tasi, Koncerti, 2001

---