hajmalia e pa të dytë e diktatorit EH, nga Mira Meksi
Diktatori në kryq është libri i dytë nga Mira Meksi që unë lexoj. Një libër që më ngjan fort me të parin. “Mallkimi i priftëreshave të Ilirisë”, që flet për Teutën regjenten e Agronit, e cila natën zbriste në bodrume të thella dhe në errësirë dashurohej me një gjarpër të madh, të trashë e të gjatë sa një gjysmëperëndi, kurse në jetën e vërtetë dashurohej me një kapiten grek që komandonte flotën e Agronit, me qendër në Scodrinon.
Por objekt i vëmendjes sot është “Diktatori në kryq,” libër i 2019-s. Një vlerësim nga shteti shqiptar përmes ministrisë së kulturës, e cila nga ana e vet ia ka deleguar këtë detyrë Qendrës Kombëtare të Leximit dhe Librit, që po ashtu përcaktoi edhe jurinë përzgjedhëse me në krye zonjën Natasha Lako.
Enver Hoxha hap romanin me javët e fundit të tij para vdekjes. Enveri në prag vdekjeje ka prej pak jave në zotërim e mban në kasafortat e tuneleve nën vilë një ashkël nga trau ku kryqëzuan Krishtin. Relikt force të jashtëzakonshme nga këto që i mundësoheshin vetëm abacive të mëdha apo mbretërve të mesjetës.
Katoliçizmi ortodoks i shqiptarëve paganë lulëzon tek Hoxha, që i ekzaltuar nga mundësia e pa të dytë e përdorimit të ashklës për t’u ringjallur, mendon, kujton, dashuron, dëshiron e përgjon,
Pastaj ka një agjenturë të kryqit e nxitur nga peshkopi i parë i ortodoksisë ruse, mundësia e përvetësimit të saj në një aksion kish siguruar e drithëruar vetë Stalinin.
Edhe një albanolog bavarez me mamanë nga dera e kontërve moskovitë dhe ca çifutë të aftë nëpër të, edhe Labova e Kryqit dhe kisha e saj që qenka ndërtuar prej vetë Dioklecianit dhe shoku R i bën kurth shokut M dhe shoqja N. Gjejmë dhe një çupkë e re me të cilën çiftohet përjetësisht ky gjermani, me një nimfë që i shërben drurit të shenjtë të vënjës që paganet sibila adhuronin dhe lind heroina e ortodoksisë me katolikun bavarez me nënë ruse.
Dhe nja 77 tematika të tjera përfshirë këtu përndjekja e klerit nga Hoxha për të çrrënjosur institucionet fetare nga shoqëria, ateizmi, tortura, agjentura, e plot të tjera që gjarpërojnë drejt lexuesit. Dokumenta të shkruar nga fatthënëset e Ilirisë, Sibilat të cilat ishin në shqipen e parë e tregonin lashtësinë hyjnore të shqipes. Ca pleq nëpër Labovë të Kryqit, që ka shqiptarë si në përrallat nacionale me të rinj që ndërtojnë e bien nëpër puse, por të gjithë janë një fis që ka marrë në mbrojtje artefaktin e shenjtë.
Kjo shumësi e mrekullueshme narrativash gjithsesi e ve autoren përballë nevojës që të mbajë gjallë një ritëm të lartë prodhimtarie. Qasja e saj ndaj detajit, ndaj përshkrueses, nuk më pëlqen po aq sa shkathtësia e saj për t’i përdredhur rrjedha-faktet historike në një narrativë të zgjedhjes së saj gazmore. Brauni i Da Vinçit dhe Kuteli i novelave shkruajnë bashkë historinë e një diktatori, por që në fakt nuk është historia e një diktatori por e një ashkle.
Kur le furnizimin me shpërqëndrime të tilla dhe synon direct një emocion, një ndjeshmëri, autorja më duket e ndryshme. Më pak origjinale, më pak e shkathët e gazmorenë manovrimin e gjuhës dhe brendive të saj. Këtu humori i saj mpaket dhe është pikërisht këtu ku në fakt humori kishte vendin me ngjyrat e gjalla. Bota që synohet të ndërtohet aty nuk më le të ngopur. Kjo parodi sikur humbet qartësinë mbi atë që është dhe aty këtu gjysma fjalish apo paragrafë krijojnë një botë të vjetër për personazhet e vet.
Nëse lexuesi i sotëm shqiptar është objekt i dëshirës së zonjës Meksi për të komunikuar, atëherë një qëndrim është i pashmangshëm, mjegullimi i qëndrimeve të veta ja vështirëson punën humorit zonjës Meksi. Gallata e saj me diktatorin e me bestytnitë shqiptare që i bëjnë lëmsh ortodoksë e katolikë, myslimanë e paganë, madje dhe komunistë të përzier me këta të parët, po edhe ca me vetperceptimin tonë ca heroik e pellazgjik, kalorsiak e prej gjuhësisht të përzgjedhuri, është shumë mire. Por pastaj gjithçka vendoset krah një strukture të romanit relativisht të njohur me një linjë dashurie të pakohë, e me pikëpyetje ekzistenciale, përjetime në kujtime e detaje të ngadalshme me aromë romantizmi nëpër to, që tirret ngeshëm pa marrë në konsideratë humorin e idesë dhe ngutin e të dhënave që i ofrohen lexuesit gjithandej. Dakort ky është detyrim i shumicës së autorëve të letërsisë, por shpesh është pikërisht menaxhimi i kësaj hapsire që fton vlerësimet
Kjo është një dobësi e kufizuar vetëm në disa pjesë të romanit dhe pjesa më e madhe e tij e ruan intrigimin me atë trill argëtues e që mund të kish qenë edhe ca më trazues në rast të gjetjes së një burimi të qëndrueshëm humori, (të paktën për lexuesin e sotëm.) Por është problem që derdhet në vetë shtratin e veprës që vuan këtë dobësi dhe autores do t’i duhet ta adresojë nëpërmjet një pranie më të ekzaltuar të humoreve të veta nëpër veprat e tjera.
Ka një përmirësim tejet të madh krahasuar me romanin e parë që kam lexuar prej autores Meksi, në terma të hapësirës që ajo krijon për emocione, përjetime apo perceptime që personazhet ndërmarrin direct e mbi lexues. Historiania gazmore e është një prani kaq e këndshme e identitetit të Meksit, por shkrimtarja preferon njëfarë identifikimi me letërsi autorësh të X kohe e Y karakteristikash, Njëfarë ‘bindjeje ndaj kanonit’ në një aventurë letrare që ja msyn diktaturës në të cilën vetë autorja është dëshmitare dhe ka një afrimitet personal pastaj nga një njerëzore e gjithpërhapur me tepri. Te priftëreshat e Ilirisë unë as nuk nuhata fare këtë humor aq u deha për keq me lirizëm.
Por objekt i vëmendjes sot është “Diktatori në kryq,” libër i 2019-s. Një vlerësim nga shteti shqiptar përmes ministrisë së kulturës, e cila nga ana e vet ia ka deleguar këtë detyrë Qendrës Kombëtare të Leximit dhe Librit, që po ashtu përcaktoi edhe jurinë përzgjedhëse me në krye zonjën Natasha Lako.
Enver Hoxha hap romanin me javët e fundit të tij para vdekjes. Enveri në prag vdekjeje ka prej pak jave në zotërim e mban në kasafortat e tuneleve nën vilë një ashkël nga trau ku kryqëzuan Krishtin. Relikt force të jashtëzakonshme nga këto që i mundësoheshin vetëm abacive të mëdha apo mbretërve të mesjetës.
Katoliçizmi ortodoks i shqiptarëve paganë lulëzon tek Hoxha, që i ekzaltuar nga mundësia e pa të dytë e përdorimit të ashklës për t’u ringjallur, mendon, kujton, dashuron, dëshiron e përgjon,
Pastaj ka një agjenturë të kryqit e nxitur nga peshkopi i parë i ortodoksisë ruse, mundësia e përvetësimit të saj në një aksion kish siguruar e drithëruar vetë Stalinin.
Edhe një albanolog bavarez me mamanë nga dera e kontërve moskovitë dhe ca çifutë të aftë nëpër të, edhe Labova e Kryqit dhe kisha e saj që qenka ndërtuar prej vetë Dioklecianit dhe shoku R i bën kurth shokut M dhe shoqja N. Gjejmë dhe një çupkë e re me të cilën çiftohet përjetësisht ky gjermani, me një nimfë që i shërben drurit të shenjtë të vënjës që paganet sibila adhuronin dhe lind heroina e ortodoksisë me katolikun bavarez me nënë ruse.
Dhe nja 77 tematika të tjera përfshirë këtu përndjekja e klerit nga Hoxha për të çrrënjosur institucionet fetare nga shoqëria, ateizmi, tortura, agjentura, e plot të tjera që gjarpërojnë drejt lexuesit. Dokumenta të shkruar nga fatthënëset e Ilirisë, Sibilat të cilat ishin në shqipen e parë e tregonin lashtësinë hyjnore të shqipes. Ca pleq nëpër Labovë të Kryqit, që ka shqiptarë si në përrallat nacionale me të rinj që ndërtojnë e bien nëpër puse, por të gjithë janë një fis që ka marrë në mbrojtje artefaktin e shenjtë.
Kjo shumësi e mrekullueshme narrativash gjithsesi e ve autoren përballë nevojës që të mbajë gjallë një ritëm të lartë prodhimtarie. Qasja e saj ndaj detajit, ndaj përshkrueses, nuk më pëlqen po aq sa shkathtësia e saj për t’i përdredhur rrjedha-faktet historike në një narrativë të zgjedhjes së saj gazmore. Brauni i Da Vinçit dhe Kuteli i novelave shkruajnë bashkë historinë e një diktatori, por që në fakt nuk është historia e një diktatori por e një ashkle.
Kur le furnizimin me shpërqëndrime të tilla dhe synon direct një emocion, një ndjeshmëri, autorja më duket e ndryshme. Më pak origjinale, më pak e shkathët e gazmorenë manovrimin e gjuhës dhe brendive të saj. Këtu humori i saj mpaket dhe është pikërisht këtu ku në fakt humori kishte vendin me ngjyrat e gjalla. Bota që synohet të ndërtohet aty nuk më le të ngopur. Kjo parodi sikur humbet qartësinë mbi atë që është dhe aty këtu gjysma fjalish apo paragrafë krijojnë një botë të vjetër për personazhet e vet.
Nëse lexuesi i sotëm shqiptar është objekt i dëshirës së zonjës Meksi për të komunikuar, atëherë një qëndrim është i pashmangshëm, mjegullimi i qëndrimeve të veta ja vështirëson punën humorit zonjës Meksi. Gallata e saj me diktatorin e me bestytnitë shqiptare që i bëjnë lëmsh ortodoksë e katolikë, myslimanë e paganë, madje dhe komunistë të përzier me këta të parët, po edhe ca me vetperceptimin tonë ca heroik e pellazgjik, kalorsiak e prej gjuhësisht të përzgjedhuri, është shumë mire. Por pastaj gjithçka vendoset krah një strukture të romanit relativisht të njohur me një linjë dashurie të pakohë, e me pikëpyetje ekzistenciale, përjetime në kujtime e detaje të ngadalshme me aromë romantizmi nëpër to, që tirret ngeshëm pa marrë në konsideratë humorin e idesë dhe ngutin e të dhënave që i ofrohen lexuesit gjithandej. Dakort ky është detyrim i shumicës së autorëve të letërsisë, por shpesh është pikërisht menaxhimi i kësaj hapsire që fton vlerësimet
Kjo është një dobësi e kufizuar vetëm në disa pjesë të romanit dhe pjesa më e madhe e tij e ruan intrigimin me atë trill argëtues e që mund të kish qenë edhe ca më trazues në rast të gjetjes së një burimi të qëndrueshëm humori, (të paktën për lexuesin e sotëm.) Por është problem që derdhet në vetë shtratin e veprës që vuan këtë dobësi dhe autores do t’i duhet ta adresojë nëpërmjet një pranie më të ekzaltuar të humoreve të veta nëpër veprat e tjera.
Ka një përmirësim tejet të madh krahasuar me romanin e parë që kam lexuar prej autores Meksi, në terma të hapësirës që ajo krijon për emocione, përjetime apo perceptime që personazhet ndërmarrin direct e mbi lexues. Historiania gazmore e është një prani kaq e këndshme e identitetit të Meksit, por shkrimtarja preferon njëfarë identifikimi me letërsi autorësh të X kohe e Y karakteristikash, Njëfarë ‘bindjeje ndaj kanonit’ në një aventurë letrare që ja msyn diktaturës në të cilën vetë autorja është dëshmitare dhe ka një afrimitet personal pastaj nga një njerëzore e gjithpërhapur me tepri. Te priftëreshat e Ilirisë unë as nuk nuhata fare këtë humor aq u deha për keq me lirizëm.