Meqenëse, një rast kaq i këndshëm sa muaji i festave të nëntorit, pra vetë nëntori, e paraqiti veten për bazë shkrimesh të ngjyrosura me qëndrime personale, politike e morale, që vjelin vëmendjen e publikut në një qasje që e ka vendin e vet tashmë, ja ku po e shpall qëndrimin e edhe unë.
 Një numër fotosh të heronjve të rënë gjatë Luftës së Dytë Botërore në betejë kundër pushtuesve nazi-fashistë u vendosën në bulevardin kryesor tëkryeqytetit, bulevardin “dëshmorët e kombit” dhe krijuan një strehë mbi rrugë që cave u zu rrebeshin që binte nga lart, e ca të tjerëve u zu dritën e i bëri të brengosur.
A duhen ata? Ca të inatosur nga krahu antikomunist thonë jo. Shohin aty një provokim në kujtimin e një përndjekje arbitrare dhe sadiste. Dhe ata që e thojnë këtë ‘jo’ shpresojnë se janë njëri ndër përrenjtë e mëdhenj që furnizojnë lumin e së djathtës opozitare. Vetë e djathta ka qenë e heshtur në gojën zyrtare, por investimi për prani publike në këta zëra tregon se ajo është shpresonjëse që do të nxirret diçka edhe nga ky damar minerali.
Unë jam që heronjtë t’i njohim e t’i nderojmë, pse kështu ia shtojmë një kategori nderi galerisë së ndereve me të cilën nderojmë anëtarët e shoqërisë sonë.
Lufta e DytëBotërore ishte një luftë që gjithë popujt e botës mendojnë se e luftuan bashkë. Pse një racë donte të vendosej mbi gjithë të tjerat dhe ti shfrytëzonte për qëllimet e nevojat veta. Egërsia me të cilën u zbatua dhe si i njehsoi qëllimet e veta me parimet njerëzore të ekzistencës e bënë nazizmin një armik më të madh se Stalini i tmerrshëm që nuk e kishte problem fare sikur të shkaktonte edhe trefishin e viktimave, po vazhdonte një qeverisje si ia mori mendja brenda kufijve të perandorisë së trashëguar nga Cari.
Edhe lufta jonë, në krahun e vet fitimtar ishte kundër nënshtrimit racor edhe rezistenca jonë qe e shëndetshme dhe e çliroi  vetë vendin dhe shkoi edhe në Kosovë ku mundësoi një çlirim relativisht normal prej ushtrisë jugosllave, që bashkë me atë shqiptaren ishin të vetmet që u çliruan me forcat e veta. (Në Greqi ku ndërmjetësimi ndërkombëtar ishte më i madh, çlirimi grek e spastroi një territor nga bashkëkombasit tanë andej matanë. Grekët kishin bashkëpunuar edhe vetë me një qeveri kuinslinge, por kaq fort e mohuan këtë sa disa dhjetëra mijëra njerëz i kapi për leckash e i vrau, përdhunoi e i përzuri. Ne nuk dimë në janë përzënë prej Greqie kushërinjtë e kryeministrave kuinslingë, apo drejtorëve të drejtorive, por na mjafton të kuptojmë se çfarë veprimesh legjitimoi rezistenca ndaj asaj përpjekjeje për të vendosur një hierarki ndër raca, dhe Kosova na cjen ndër mend.)
Ritmet me të cilat erdhën ndryshimet nën regjimin komunist ishin jashtëzakonisht të larta. Një vend tërësisht i prapambetur, analfabet. I vuajtur, i përçarë, për një hark kohor 50 vjeçar trefishoi popullsinë, siguroi integritetin dhe unitetin,e vuri interesin e shumicës së banorëve të vet para çdo interesi tjetër, përveç interesit personal.
Në rast se, krahu nacionalist do të kish qenë fitimtar në betejën për të qenë balli i rezistencës nazifashiste e aleancat tona pas çlirimit do të kishin qenë nga perëndimi, gjendja e vendit tonë nuk do të kish qenë kushedi sa më mirë. Plani Marshall prej të cilit përfitoi Gjermania për Shqipërinë do të ishte  diçka krejt tjetër. Pak a shumë një situatë e ngjashme me qeverisjen e pas viteve ‘90-të, por shumë më e keqe dhe e cunguar. E hapur kanat për ndikimin grek dhe pastaj Italian. E ndoshta turk a egjiptiano-arab.
 
Të gjitha popullsitë në fazakyçe të zhvillimit të qytetërimit kanë ndërmarrë veprime të tilla. Avancimi qytetërimor ka ritme të veta të ndryshueshme, që kur përkojnë me avancime të mëdha në shkencë a organizim krijon kushte për fatkeqësi të mëdha. Moderniteti i shkalloi ritmet. Po edhe më herët. Spanjollët me dyqind ushtarë dhe prazmore, shpata çeliku e hile makiaveliane shkërmoqën sikur nuk qe kurrë qytetërimin ndoshta më të lashtë të botës, atë të aztekëve. Anglezët e bën gjysmën e botës baçen e vet pse shpikën mitralozin dhe pamporin prej hekuri.
Kombet kanë nuhatjen e vet,ndaj veprime që prezantohen si krejt rastësore nëpër histori janë kaq largshmendsh të ishin ndryshe.
Injoranca, egërsia, grykësia me të cilën u morën e u zbatuan një sërë vendimesh të mëdha prej fitimtarëve qeverisës ishte një fatkeqësi që ne duhej ta prisnim. Ne jemi shqiptarët. Ka arsye të besojmë se edhe forcat e tjera aktive në politikën e kohës nuk kanë qenë kushedi sa dashamire e të emancipuara. Keq na vjen, po edhe historia nuk ka qenë fort e mirë me ne, edhe ne jo aq të mirë me veten, por po ecim.
I paharruar qoftë kujtimi i dëshmorëve për lirinë e atdheut!
 
Pak më herët në bulevard ne patëm foto të viktimave të mënxyrës diktatoriale. Dijetarë nga më të mirët, krijuesit tanë më të mirë, njerëzit që merreshin me shpirtëroren, ndër protagonistë të secilës fushë të aktivitetit njerëzor në Shqipërinë e asaj kohe u ballafaquan me vështirësi e kufizime. Shumë njerëz përfunduan në torturë e vdekje, internim e gjithfarë, por ndjesia e asaj dhimbje shpejt kthehet në personale.
Ne i nderojmë viktimat e diktaturës komuniste pse ata qenë njerëz të arrirë e qëllimmirë që padrejtësisht u privuan nga mundësia për të përmbushur veten dhe kontribuar për shoqërinë. E kemi keqardhje e përkujdes për ata qindra e mijëra, që pa asnjë lidhje të arsyeshme u vunë nën mundime prej një teknike djallëzore të ruajtjes së pushtetit. Ata ishin familjarë e të afërm njerëzish që me sipërmarrjen e tyre u vunë në rrugën e asaj diktature.
Unë edhe diku tjetër jam përpjekur të skicoj problematikat e shumta që sjell mungesa e plotësisë në përfytyrimet kolektive për përndjekjen dhe qëndrimet që duhet t’i ndjekin[1]. Mungesa e hierarkive ndër të përndjekur dëmton trashëgiminë e ndershmërive që pati kjo përpjekje e popullit tonë për ta hequr zgjedhën diktatoriale komuniste.
Gjithmonë i gjallë qoftë kujtimi i aty që për dashuri të jetës e të njerzve nuk e kursyen veten para egërsisë rrugaçërore të diktaturës!
Përpjekja për të mbajtur gjallë këtë diskutim, madje edhe arritja në njëfarë mase e qëllimit për të qëndruar i hapur ky debat, tregon për nevojën që politika shqiptare ka për të nxjerrë ndonjëfarë përforcuesi për simpatira në kontekstet e gabuara në këtop kohë.  Debati duket se ushqehet sa nga socialistët aq edhe demokratët.
Socialistët megjithëse duket se englendisen nga kjo gjallëri janë çuditërisht të përfshirë. Edhe nga nevoja që të distancoheshin nga dëmi i dikturaturës, edhe prej një lëvizshmërie më të lartë në lidership socialistët duket sikur janë më përpara në transferimin e arsyeve për simpati e mbështetje elektorale nga e kaluara çlirimtaro-revolucionare drejt pragmatizmit të ditpërditshëm e angazhimit me tema bashkëkohore.
Por jo. Në vend që të mbushin rruëgn me heronj që i prin Skënderbeu atje në majë e pastaj sjellin Lirinë e Pavarsinë, e Luftën e Parë, zallamahinë e kufijve, e Kosovën, e Luftën e Dytë Botërore, e penë e pushkë. Se kemi edhe pavarësinë një ditë më herët e jovetëm çlirimin një ditë më vonë.
Por prap. Socialistët janë në pushtet. Po nuk e solli çlirimin simpatinë, ata e blejnë në treg të zi.
I gjithë halli ynë është tek shpresa e tepërt që opozita shqiptare mban tek kjo problematikë për krijimin e një boshti unifikues e identifikues për të djathtët. Natyrisht ata e dinë se në praktikë vlera e tij është e pakët dhe rrjetet e ndikimit krijohen të pavarura prej tij, por shumica e votuesve ende e mbajnë mend që hapin e parë në drejtim të mbështetjes për PD-në e kanë tek revoltimi i tyre me komunistët.
Por tani ka pak gjasa që një leverdi të sigurohet prej të tilla tematikave.
 Nëse nuk do të pritet deri në fund që keqqeverisja e pandershmëria socialiste të kryejë ciklin e vet, atëherë duhet vepruar ashtu që elektorati i majtë minimalisht të gjejnë emocione tek një debat shterpë për të kaluarën dhe të gjejnë kështu një arsye për të qenë të ndryshëm nga bashkëqytetarët me simpatira të djathta, kur keqqeverisen njësoj. 
 

[1]https://www.oltionkadaifciu.com/dimensione-teuml-personales-dhe-kolektives-neuml-diskursin-mbi-peumlrndjekjen-politike-neuml-shqipeumlri.html
​

Shtëpia e Agës

E shtuna e fundit e shtatorit të 2019-ës na mëlkoi me krijimtari artistike nga Kosova. 
Në vazhdim e sipër të Festivalit Ndërkombëtar të Filmit në Tiranë FNFT-ja, apo si njihet gjithandej TIFF-i, u shfaq ndër filma të gjatë edhe “Shtëpia e Agës”, prej regjisores kosovare Lendita Zeqiri.

Mëlkimi filloi në egzakten pesë të mbasdites, tek kinema Agimi. Një koeçidencë kurioze, pse Aga që kishte filmi në titull, nuk qenka veç shkurtimi për emrin Agim, që e kishte ai që mund të konsiderohet protagonisti i filmit, djali 9 - 10 vjeç, që bashkë me të ëmën, jeton e rritet në një strehëz për gra të dhunuara, të trafikuara, rrezikuara, a në nevojë, diku nëpër pejsazhin kosovar kodrinor.

Filmi nis me Agën e vogël, që kthehet nga një ditë e gjatë, e një rrugë e gjatë, prej qytetit, ku ka shitur cigare nëpër lokale. Prezantohet aty edhe Cera, një burrë  që vjen të takojë, e ndoshta dhunojë në ndonjëfarë mënyre, njërën prej grave të strehëzës që jeton bashkë me të ëmën e Agës aty në strehëz, fshehur prej Cerës, që po ta zinte, sillej me të si tja kishte qejfi e priste mendja. Një burrë që shan. Shan e shan edhe komunikon me Agën e vogël.

Pastaj prezantohet një katërshe grashë që jetojnë në strehëz e janë në njëfarë mënyre mazhoranca përfaqësuese, në të, që dhe konkuron me Agën për protagonizmin e filmit. Ato janë: kjo ish-femra e Cerës, një vajzë e re nxjerrë nga rrjete të shrytëzimit të prostitucionit, nëna e Agës e dhunuar prej shkijeve e në hall dhe një nënë me birin e humbur në luftë dhe shtëpinë e humbur në rrëmujën institucionale e njerëzore që pasoi. Veç tyre dhe një kroate që, e larguar me dhunë nga vajza e familja prej të shoqit, vuan depresionin e kryen një tentativëvetvrasje që në gjysmën e parë të filmit.
 
E ato hyjnë në film, teksa qërojnë speca të pjek, me rrëfime të një jete në varfëri. Me zallamahi e afrimitet vulgar, dëgjojmë për marrjen hua të rrobave ndër shoqe e humorit që mund të lindë nga këto situata, për ndonjë cigare marijuanë që e pijnë e gjëra të tjera. 

Aga e ka humb babën, bashkë me të zhdukur të tjerë që ende nuk dihet nga u dergjen kockat e u vranë nga ushtria serbe. Edhe ai do të mësojë ca gjuhë serbe prej kroates që ti urdhërojë e paguajë serbët për çlirimin e babës së tij.  Edhe pastaj një një diskutim i ëmbël e poetik për dashurinë, një rrëfim i sinqertë e lozonjar mbi pëlqimet në seks, pastaj vuajtjet.

Pastaj prap Cera me Agën në ndërtim të një marrëdhënie. 
Edhe djali është i përzhit për babë e i beson Cerës dhe megjithëse ky nuk është i keq, duket se sa e shpejtë është vendosja e ndikimit mbi këtë fëmijë. Dhe ai është disi i keq. Pastaj punonjësja e strehëzës  dhe gazetarja dhe rrëfime të tjera si ai i mamasë së Agës që është rrëmbyer e dhunuar prej serbëve për muaj të tërë, dhe pastaj shtatëzania e saj. Edhe Aga përgjon e merr vesh se është bir i pushtimit e i duhet të ngrejë një identitet të ri e dalldis i vetëm nëpër natë. 
Pastaj një shkulm rrëfimesh. Rrëfimi i martesës së vajzës me një plak, prej familjes së saj, se kishin vënë re se ajo po hidhte dashuri tek një djalë që nuk do ti sillte kurrfarë leverdie familjes, e me lekët e asaj martese kishin blerë një kalë, edhe rrëfimi i trafikimit e prostituimit të vajzës tjetër. Si te qenia papërballueshëm e lehtë.

Një film plot me njerëz. Dëshirën për jetën, lodhjen prej saj. Me një dramë kaq të vërtetë e të pranishme në shoqëri tonën. Marrëdhënia me seksin, marrdhënia me gjuhën, format e komunikimit, marrëdhënia ndëretnike, marrdhënia me mariuanën janë të gjitha në një optikë të re në ekspozitën e këtij filmi. 

Kjo ish-femra e Cerës, luhej prej Adriana Matoshit. Një super rol. Rozafa Çelaj në një rol kaq të bukur sa nuk di ç’të thuash. Skena e komunikimit të saj me Cerën për natyrshmërinë dhe mardhëniet e ndryshme me dominimin dhe pasionin, që shfaq meriton fjalët më të bukura. Shengyl Ismaili  plot forcë e vullnet e maturi. Plaka në hall, prej Melihate Qenës, me një qarje kaq njerëzore. 

Megjithëse një tematikë të trajtuar edhe më herët, madje edhe me një bosht të ngjashëm për rrëfimin,  nevoja për risi e vërtetësi në qasje e në trajtim në film është e ngopur. Personazhe kaq të guximshëm. Kaq të vërtetë. Me shkrimin e dialogut të mirë, megjithëse me aksionin e pakët e shumicën e masës përcjellë nëpër biseda rrëfimtare, prap një film i gjallë e i lëvizshëm.

Njëra linjë mbase duhej rritur për mbajtje të një aksioni pak më të shtuar, pse aksioni, kur ishte, ishte vërtetë kaq i mirë sa na vjen keq të mos kemi ca më shumë.
Ndoshta hapsira të pashfrytëzuara plotësisht në përthithjen e spektatorit do të kishte më pak. Dhe kjo tendenca për ti mbledhur të gjitha sikur e rrit masën pa dendësinë e nevojshme. Kjo është bërë një kritikë tipike e shkrimeve të mija, por ja, do ti, që ndonjëherë kjo teknikë kaq e lehtë për mbushur masën e filmit (apo skenën teatrore) e kaq e vështirë për ti përcaktuar distancën e shëndetshme prej informacionit që kanë merak të përcjellin e që ja merr vendin emocionit përfshirës, jep fryte të mira. Po pse? Aktorët? Regjizorja skenariste dhe aktorët? E vërteta dhe bukura?          ​

"Streha mes reve”, ca goxha net më herët në shtëpinë e Europës, ishte ngjarja kulturore e ditëve që kaluan, dhe është tani shkak për këtë komunikim nga ana ime. Filmi ishte shfaqur edhe në kinema, po unë nuk di pse nuk kisha patur mundësi ta ndiqja. Atë pasdite korriku, kondicioneri i shtëpisë së Europës derdhte ajër të ftohtë mbi të poshtëvendosurit si të ishte një hidrocentral, që shkarkon me alarm, dhe klima ishte vërtetë europiane.
 
E në të tillë klimë, prejardhja e krishterë e objekteve myslimane të kultit është një bosht qendror i filmit. Një praktikë e njohur kjo, e në dokumentar kam parë se edhe të krishterët patën shfrytëzuar tempuj paganë për të nisur aktivitetin. Gjithmonë feja vendin e fesë ka zënë. Të gjitha kanë qenë jashtëzakonisht të vërteta dhe pastaj jashtëzakonisht efikase si i vetmi organizim i këtillë pas ushtrisë.
 
Protagonisti i filmit, (interpretuar prej profesionistit Arben Bajraktaraj,) një njeri i devotshëm mes idhtarëve të Muhametit, kish shkuar në xhami edhe atë ditë, kur, se si u frymëzua nga një vullnet i kushediçfartë dhe gërvishi horasanin a suvanë, apo si i thonë atyre shtresave të bojës a suvatimit që i vihen murit ndër vite për ta veshur. Ngrihet ky e i heq peta suvatimit që mbulon ikonën murale në faqen e brendshme të xhamisë.
 
E shkon heroi e njofton në drejtori të monumenteve të kulturës, të cilët çojnë një çupkë lozonjare ta risjellë për publikun atë vizatim aq të vjetër e domethënës për kulturën identitare kombëtare e pastaj ta merrte në mbrojtje prej shtetit e ta shpallte monument e trashëgimi. Se si përfundon ky shteg nuk e dimë, por ajo e josh protagonistin në mbrëmjen e një eskursioni të bukur komunikimi njerëzor a ku di unë çfarë, (pak pa shku në përmasën e atij murgut të at Sergejit tëTolstoit, që dashuria e parealizuar e bëri të gjente shpërqendrues radikalë.)
Heroin tonë, baba komunist e kish ndaluar dikur të martohet me vajzën që donte pse ishte prej familje të përndjekur politikisht dhe është një mbesë që e rrëfen.
 
Pastaj, një zhvillim në familjen e heroit: vëllai kthehet prej emigrimit në Greqi, bashkë me gruan e dy fëmijët. Në shtëpinë ku po vendosej familja e parë, që dëshmon edhe kthimet e emigrantëve që prezantoi kriza greke. Ata vinë të rrinë. Por, aty vjen edhe motra, me tre fëmijë, edhe ajo me shpresë me jetu në shtëpi të babës. Ajo në një familje thellësisht myslimane. Madje disi radikale. Burri nga veshja e mjekra duket i brezave të rinj të myslimanëve, që janë në periferitë e salafizmës a ku di unë çfarë. Mbërthyer në shami. Fatmirësisht pjesa tjetër e komunitetit praktikonte myslimanizmën autoktono-zogiste, jo fort të dhënë pas veshjes e dukës si në familje të motrës.
 E pastaj heroi ynë ia vë vetes si detyrë që edhe katolikët ta shfrytëzojnë kishën. Në fakt, vetë mëmë e tij kish qenë katolike. E kështu katolikët si përfundim e bëjnë një meshë në atë xhami a kishë. E gjthçka nis e shkon drejt vendit të vet. 
 
Megjithëse regjizori Robert Budina në detyrën e skenaristit të filmit ka mbledhur një numër tematikash me interes dhe gjithë relevancë sociale, filmi ofron pak ndihmë në zbulimin e përgjigjeve të jetës.

Dhe siç tha Elona, me të cilën ndamë eksperiencën e filmit, skenari krijon ndjesinë e ecjes në një rrugë ku zifti i trashë ka shkrirë prej nxehtësisë. Dhe, ajo tha edhe: dikur. Që na çon dikur, kur shtresat e trasha të ziftit të kujtonin vullkanin me flluskat e tyre të qeta. Unë kam djegur duart në to.
 
Pse njësia e filmit i mbetet besnike tërësisë? Dhe nëse po, pse është aty një racionalitet i gjithandejshëm që i dobëson aftësitë depërtuese të veprës?

Më duhet edhe një herë ta tregoj se pranoj se secila prej tematikave është domethënëse dhe fotografia është e bukur ndoshta dhe muzika,(tani nuk jam shumë i sgurtë nëse e mbaj mend, por kompozitori i saj ish rumun.)
 
Por unë mendoj se protagonisti mbetet i paplotë me përkorësinë e tij të urtë. Të gjitha dallgët e tij janë te bregu ranor. Mik i fëmijëve dhe kujdestar i dhive, por i thyer në një traumë dashurie m’u mbi kurdhën e vullnetit atëror.
Ai jeton në territore kufitare të shëndetit mendor. Disi i izoluar. Dhe i lidhur fort meautoritetin e babës. E prap kaq i qetë, e në paqe me skenografinë, me gjithçka.  Problemet rreth tij qetësohen.
  
Në mes të një furtune zhvillimesh fetare në vend. Kur socialistët, bijtë e atyre që e shkulën me sakrifica besimin e tëpërt fetar prej gjirit të njeriut shqiptar, mbretërojnë kohën e një bumi fetar. Kur besimtarët myslimanë lenë xhamitë private të lagjeve dhe vijnë e falin bajramin në sheshin Skënderbe, m’u para kampionit të katoliçizmës. Me mijëra sosh. Sa për një protestë madhështore. Ose një referendum. Gjithësesi një deklaratë e gjatë sa një lutje.
 
Për një revistë kinematografike europiano-lindore zoti Budina kish treguar se besimtarë myslimanë nga Kosova fqinje ishin ngjitur në fshat dhe i kishin kërkuar ta linte punën pse besonin që ajo e dëmtonte islamin, (por, falë zotit, banorët vendas ia kishin dalë t’i mbronin.)  
 
Në mes të këtyre zhvillimeve, artistin e tërheq e bukura, e mira. Ajo ikonë, që tregon historinë e një muri suvatuar shumë herë, gjen vend. Edhe myslimanët dhe katolikët e gjejnë të përbashktën. Edhe vëllai, që kish qenë greqishtëzuar ortodoksisht, e bëri një vend në shpi të babës. Edhe motra me besimin në rrënjët e islamit bëri pak vend në oborr të babës.
 
Gjithçka vendosur në një fotografi të mirë të një pejsazhi të mrekullueshëm. Marius Panduru kish qenë drejtori i fotografisë, a si i thojkën inglisht, kinematografit. Dhe një meritë e madhe për vlerat e filmit i shkon atij. 
Por, ne, e mira sikur nuk na englendis aq fort. Sidomos kur nuk ka me qeshë, veçse pak.

Megjithëse në krye të protestës për mbrojtjen e ndërtesës së teatrit kombëtar prej shumë muajsh, Budina pak ka lejuar nga rebeli i brendshëm të ngatërrohet me filmin, e si rezultat filmi mbetet i tërhequr, nga largësia e zakonshme, me teknikën e duhur. Lëmshet në gjirin socialin shmblidhen e mbli.dhen nga pak. Me ritmin trokaik trokotrok, lento, ma no tropo, në blu të bolltë. Megjithëse, ndoshta, i mirëpozicionuar ndër shoq.

​Jul Çezari erdhi prej kroatit Ivica Buljan, në kopshtin e Teatrit Kombëtar dhe atij Kombëtar Eksperimental, madje dhe në të ngriturën e piedestalit tëMinistrisë së Brendshme. Një ndodhi që nuk mund të lihet pa vëzhgimin e rastit. Në nëntë e gjysëm tëmbrwmjes së të shtunës ndodh ndodhia.
Unë mbërrij aty diku rreth 7 minuta para përfundimit të kohës për të mbërritur dhe shoh se publiku ishte i përmbajtur e tejet i madh, por dyshova nëse i gjithë ai milet ishte aty për shfaqjen (megjithëse disi e përzierë me një“happening”, siç i thonë anglishtfolësit figuratives). Unë mendova se është rezistenca e shëndetshme në mbrojtje të teatrit, për të cilin ëndrra të këqija na shpikin ndonjë sulm me buldozer nëpër natë, që nuk është tërhequr akoma aq shpejt sa duhet, por jo. Ishin për shfaqjen.
Kur arrij te pishina ajo ishte krejtësisht e mbushur. Gjithsesi, pozicionimi im menjëherë pas shkallëve të hyrjes në pishinë këndej nga ana e jugut mundësonte shikim në kënde të patentuar kinematografikisht disa dhjetëra herë, ndaj mbarw.
 
Kur ja, një këngë dhe atmosferë festive. Një këngë rakije e konjaku. Një qejf disi çakërrqejf. Dhjetë djem të rinj që festojnë, ose njëmbëdhjetë. Ooo!!! Ooo.!Pastaj aty sillet një femër. Gëzim. Luftë. Pastaj dalin dy personazhet që kundërshtojnë. Dalin aty heronj romanë, miq të Çezarit që përpiqen ta dekurajonë e shpërndajnë turmën nga festimet.
Po vjen Çezari prej fushate fitimtare dhe pret nderimet prej popullit. Popullariteti i tij është i pamatë. Kurorë për mbret i ofrohet prej pasuesit të tij më të afërt, Mark Antonit, në emër të të gjithëve. Edhe vetë Çezari e pëlqen kurorën, por ai është një politikan dhe dëshiron të rrisë popullaritetin edhe përmes shtyrjes së kurorëzimit të vet.
Por ka siguruar që kjo të bëhet sërish e dikur të pranojë kurorën që vetë e ofron. Por një grup heronjsh, tw bindur në besimin e vet se romani s’ka pse të pranojë sovran për vete rebelohen. Romanët e ajkës ushtarake e senatorë u përfshinë në komplot. Ciceroni i madh ishte ndër viktimat e hakmarrjes për Çezarin e madh megjithëse nuk ishte doras. Mark Antoni çoi njerëz ta vrasin. Ata e vranë. Bruti që bashkë me Kasin, Kaskën, Cimbrën e të tjerë nxorrën kamat e vet për të derdhur gjakun fisnik, vdekjen e vet ja shtuan tragjedisë së Çezarit.
Shfaqja tani.
Skena e parë ishte shumë e mirë. Hyrja nëhumorin e veprës ishte po ashtu e mirë. Edhe Alfred Trebicka aty që i jepte zemër festimeve dhe Gent Zenelaj e Amos Zaharia aty brenda  inkurajojnë apo i ngjyrosin humorin e turmës që po feston në ujë.
Trebicka i veshur shik vinte rrotull e i jepte kurajo e besim aktorëve e personazheve bashkë. Një rol episodik i tij fort i plqyeshwm. Një fantazëm e hutuar që lëvizte e lirë dhe e trembur. Ju duartrokasim zoti Trebicka.
Një tufë rolesh të dyta e të treta. Çezari i Romir Zallës plot shtatlartësi dhe me peshën e duhur. Bruti dhe Kasi. Kaska. Edhe Ervin Bejleri edhe Amos Zaharia, edhe Ilirida Bejleri,  Gent Zenelaj e Endri Çela duke sjellë aty brenda humore e vrulle kolektive. Plot aktorëtë tjerë plot energji, megjithëse nuk po shkëputem tani t’i veçoj secilin.
Të gjithë të çlirët në“veten” e re. Një meritë e regjisorëve të huaj që kanë ardhur në skenat tona është që kanë marrë më shumë prej aktorëve.
 
Nuk di të them nëse ideja e regjisorit u realizua, por më pëlqejnë të gjitha mundësitë teatrore që ofrohen. Me ca më shumë qetësi një harmoni mw e mirw do tw shtonte kumbimin e kumevete.
Ideja e shfrytëzimit të qiellit për të mbajtur shfaqjen në shtypjen e duhur më pëlqen shumë. Në pishinë, një festë e kurorëzim. Në pyll, një profeci me rreze të shkurtër veprimi dhe komploti përmbushës. Dhe në piedestalin e dëshmorëve të rendit në Shqipëri, një vrasje.
 
Por, për njeriun që vjen në shfaqje i vetëm, kjo ide regjisoriale shkakton ngacmime të jashtme me të tepërt. Ideja e “happenit” si performancë që e kanë këto artet figurative, dhe pasardhësit e tyre, e kanë të rëndësishme se si ndjehet njeriu, pozicioni i tij në lidhje me yjet dhe retë, me praninë. Me karriget dhe verën e ngrohtë. Shekspiri kërkon spektatorin jo vetjak.
Në fakt në shfaqje fjalët që shkroi Shekspiri janë të rëndësishme, por ato vijnë disi si një skelet. Një strukturë e qartë, e mprehtë, Shekspir i tharë në tym të zjarrit.
 
Më duhet të pranoj që të njëjtën qasje tek regjisorë të tjerë unë e kam identifikuar si problematike dhe disi rutinore.
Kjo nga njëra anë tregon që qasja disi shkencore që unë përdor është e këtillë, që nëse i hyn  në redaktim fshin shtatë fjalë dhe del në përfundime diametralisht të kundërta,por nga ana tjetër edhe regjia është një praktikë kërkimi kolektive. Si në shkencë, kërkohet nëpër një paradigmë deri sa dikush të tregojë se nuk ishte ky diskutimi i vërtetë
Shfaqja e ka ngjarjen për protagonist dhe kjo heq nga personazhet, që tek Shekspiri e kanë më të madhe lirinë e larminë e pranisë, mëelegante. Por aksioni është i bukur, aktorët kanë arritur lirshmëri e vërtetësi dhe detyrat i kanë të thjeshta. Imazhi dhe qëndrimi kanë bashkëkohoren si modeluese dhe kjo e ngacmon spektatorin.
 
Për t’u shfajsuar me regjisorët e tjerë mund të shtoj se në fakt edhe në këtë rast u lodha pak. Kur shfaqja mbërriti në fronin e nderit të ministrisë unë kisha kaluar lartësitë e kurbës së kënaqjes teatrore dhe po rrëshkisja ngadalë. Dhe isha i ndërgjegjshëm për këtë. Baleti e këto muhabetet e tjera pastaj e bënë të vështirëmbajtjen mbi këmbët e mia të peshës së trupit. Edhe qielli pastaj.
 

Edhe viti i 2019-të i erës së re, gjeti një fitues të vetin për të begatin çmim “Kadare”. Amygdala Mandala. Një përmbledhje me tregime nga Loer Kume.
Krijuesi dhe lexuesi duhet të përballen sërish nëpër të n-të në katror n të herëve të përballjeve mes tyre. Krijues e lexues. E drejta e lexuesit për të menduar kritikshwm, e lëre pastaj për të thënë gjërat që mendon, është e kërcënuar, prej së njëjtës gjë që kërcënon edhe krijuesin. Në larminë e valëve që e bëjnë ai që është, lexuesi edhe vetë jeton në identitete të shumëfishta. Lëre pastaj kur është vetë lexuesi tjetër. Por ky nuk është fare rasti. Por, pavarësisht nga e gjitha kjo, i rëndësishmi është krijuesi.
E nga krijuesi në këtë përmbledhje kemi dy soje tregimesh. Të vetës së parë e të vetës së dytë.

Në vetë të dytë janë Artisti, Blis, Njeriu i Dëborës dhe Prim. E ndoshta ndonjë tjetër.
 Nëpër të gjitha prej tyre vërtitet një protagonist mashkull, plot virilitet të madh e mendje disi të guximshme deri në tepri.
Tregimi “Artisti”; protagonisti bie a hidhet në një humnerë e thyen thuajse gjithçka, e familja për shërim i dhuron një makinë të kuqe të re, që ai e përplas, pastaj një tjetër e një tjetër. E ai shkon kudo nëpër botë, e studion nëpër universitete. Por kuptimin e jetës nuk e gjen dhe në tregim kjo vjen nëpër komunikimin që ai ka me gruan e vet e që aq shumë e eksiton. Pastaj një uverturë e pastaj ai grindet prapë me këtë femrën që e eksiton dhe flasin për muzikë dhe marrëdhënie e ndezur e gjallë.
Pastaj Njeriu i Borës na çon në Islandë për të dëgjuar për një fis të lashtë që jetonte nën hirin e perëndisë Mooraali i Madh, dhe nën drejtimin e priftërinjve të një kaste të ndarë dhe aty një aventurë dashurie e ndaluar që përfundon me shkrirjen e monumentit prej akulli të Mooraalit të Madh, prej frymës së dashurisë së dy të rinjve.
Pastaj tek Prim, papritur një protagonist i veshur me të njëjtin tis merr e largon me zemëratë një alamet femre që kish shumë qejf të kalonte natën me të por ky lëshohet “ik moj kurvë!” Kurvë këtu, kurvë aty, ikën ajo, ndërkohë që shoku i mposhtur prej drogërave, lahet bashkë me xhaketën e tij të verdhë brenda në det dhe bien dy kitara.

Pra, megjithëse me një ndjenjë familjariteti me personazhet, teksa përparoj faqet e librit, ata janë sërish të rinj për mua. Dhe shumë mbetet për dialogun. Në dialog rrëfimi mbetet disi platonik. Një dialog që duhet të konturojë protagonistin në një përmasë sa më të gjerë.
Pastaj, aty ku personazhi e ka të vështirë të konturojë relievin filozofik të mendimeve e qëndrimeve të tij është rrëfimtari ai që përzihet, e mendimet kalojnë sa tek njëri e tjetri dhe e bëjnë sfondin e ndodhisë për të cilën flasim.
Dhe në një masë të madhe kemi një qetësim të komunikimit që është vetëm pjesërisht në rrjedhë të përbashkët me tematikat e veprimit e komunikimit, pra një dobësi për tu adresuar.

Në vetë të parë kemi një tjetër damar të mineralit letrar. Reflektime të ndodhirave e tipareve që ndjekin dikë pak a shumë të kufizueshëm nëpër një indentitet të dallueshëm nëpër libër. Kemi të përziera nëpër to edhe disa ndërprerje të lehta pak poetike, filozofike e gazmore.
Ndër to është fort i këndshmi rrëfim “Mrekullia e një krijimi dhe rrobat së prapthi të njeriut me tërfil,” që ndoshta ka qenë hyrja për të cilën kishte menduar Kume, para se të shkruante Amygdala Madalën.
Pse ky tregim ka edhe një gjenezë.  Një kor tregon krijimin: I pari ishte masturbimi.pstaj e para tjetër është matematika. Pastaj argëtimi, rendi harmonia, arti, pushimi, dhe i teti shkatërrimi.
Ndër këto rrëfime të vetës së parë janë edhe Lenonencore, Fenrir, Kohë, apo edhe Amygdala Mandala.
Në këto rrëfime që janë disi më të shkurtra e të shlirta edhe ndodhitë janë disi më të larmishme. Tek Lenonencore një depërtues nëpër natë përzjehet me krijimin e artistit dhe zhduk fletën e fundit. Në të tjera një kapriçoz duhet të shfaqet në flirtime të avancuara buzëmbrëmje në një udhëtim, një i ri që sulmon me thikë një 13-vjeçar, e në një tjetër një njeri jeton si një tjetër jetën e vet dhe bie në dashuri me një të panjohur që edhe është e shoqja.

Unë i preferoj ato të vetës së parë kundrejt rrëfenjave në vetë të dytë. Këtu shkrirja e kontureve të sfondit me tiparet e ndodhisë është e më e hijshme dhe për të bukurën më e lehtë të spikasë. Qasjet më të shlirta dhe ndodhitë janë disi më të larmishme Ndryshe nga rrëfimet e vetës së dytë ku shkrimi i zotit Kume e shton ornamentin në fjali deri në atë masë sa të rrezikojë fragmentimin e vëmendjes.
 
E gjuha e zotit Kume di të imponohet nëpër veprën e vet duke përçjellë diçka nga personazhet derjt autorit, e kështu, gjithësesi, shtohet ndjesia e vërtetësisë. Shpesh ajo rrjedh, megjithëse duhet thënë që reflektimi filozofik për rrethanoren me ndonjëfarë shpërfillje egzistenciale nuk është e huaj për lexuesin, gjatë viteve të fundit. Edhe më herët ne kemi pasur një libër të ngjashëm. Por, ndryshe nga aspirant reformatori social, udhëtari apo filozofi, këtë herë protagonisti është një i ri i hedhur i tranzicionit shqiptar. Disi devijant e i përqendruar tek seksualiteti, shkatërrimtarja, dashuria, tejkalimi i kufijve, muzika, aventura, por personazhi është interesant. Pse ai është i mbrujtur nëpër dominantët e zhvillimit të shoqërisë. 
 
Por, dy pararomane, në një përmbledhje me tregime, e lejnë dimensionin e konsumatorit brenda lexuesit disi të pangopur. Pse karakteri i protagonistit nga njëra anë thërret për plotësi, e nga ana tjetër kemi tregime që e fragmentojnë, por në vend që të plotësojnë një tërësi ato shpesh mbivendosen e rriten mbi vete.
Mendoj se mbetet për një vepër tjetër që zoti Kume të dëshmojë përmasën e ambicjes së tij dhe kapacitetin për të furnizuar me vullnet.

 Këshilla ime për Kumen do të ishte ta vriste atë ‘dvojnikun’,  që ja zbuloi Preç Zogaj në parathënien e librit. Herën tjetër, kur ajo hija e zezë të ngatërrohet me dorëshkrimin, thuaji personazhit atë shkopin e policisë që mban në dorë, t'ja fusë  kokës. Megjithëse në tregim ai nuk përfshihet shumë në redaktim. Ai vetëm sa merr faqen e fundit. Ai është një koleksionist faqesh të fundit nëpër dorëshkrime, ndoshta? Lexuesi është i çuditshëm. Dhe ka edhe patologjitë e veta. 

Si zakonisht duhet ta fsheh mendimin tim për vendimin e jurisë në një premtim se në të ardhmen do ti ndjek veprat në kontekstin e grupit të tyre, por pastaj se nga më humbin, bashkë me shumicën e letërsisë së sotme shqipe..
​

Partia! Partia! 
Një situatë, që nuk dihet nga ku e nga si, nxjerr kryet dhe një zgjidhje e panjohur po shfaqet. Zgjedhjet. Në fund të verës së parë të 2019-ës së vonë. Në zotërim të një maxhorance që përflitet fort bindëse i nderuari kryministër i vendit ka përballë një sipërmarrje që e ka marrë po vetë.
 Partia!
Si zakonisht duhet ta nisim me përshëndetjet për të. Reformat e nderuara. Ajo e organizimit vendor, që mbledh të ardhura e administron territorin. Territorjalja që i thojnë. L’yniversité. Kyltyra. Mjeksia. Kudo, kudo. Një reformë në drejtësi e të këtilla përmasave nuk është marrë që kur Berisha ftoi në ndarje të drejtësisë të rinj të arsimit  të lartë, megjithëse me orientim profesional të tjetërllojtë prej drejtësisë.Kurset gjashtëmujore i thonin. Reforma e Berishës pati si produkt një situatë ku me lehtësinë më të madhe u shpallën fajtorë për rryshfet e një përqindje e madhe ndoshta kanë edhe shumë lekë tu rëndojnë mbi ndërgjegjen publike. Dhe ja para nesh çel e ardhmja. Plot gjykatës të rinj do të mbushin rradhët. Përflitet një brez i ri? Apo diçka?
 
Unë nuk jam kundër. Por situata ndërkohë është e humbur në një anonimitet të plotë.
Këto përgjimet janë bërë fort interesante. Partia Socialiste po provohet të përzjejnë pushtetin me mënyra jashtëzakonisht vulgare. Ka plot që thojnë rrugaçërore. Dhe një skandal i këtillë këta të përgjuarit duhet ti shkatërrojë komplet, në ndonjë formë të normalitetit, por ky skandal nuk prek partinë si të tërë e aq më pak kryetarin e saj. Dhe po nuk u prek kryetari kush po e rruan për të tjerët? Prandaj dhe çunat janë të larë.

Një perandor e ndan vetëm vetë drejtësinë dhe të tjerët janë vetëm sekretarë. Por, më vonë në histori njeriu në evolucionin revolucionar e shpërndau disi pushtetin, por, mbas 1900 vjetëve zhvillimi teknologjik e politik arriti deri tek:
 
Me dyqind petrita,
komunista lule
çeli Shqipëria historinë e kuqe.
 
Nga dyqind petrita, sa petrita kemi tani?
Në terma të retrospektivës historike që unë shoh, nëpër këto zhvillime vendore, mendoja se janë  një shenjë e keqe për një dobësim të përgjithshëm të opozitës vendore. Unë mendoja kështu pse mendoja që transferimi i pushtetit në partinë demokratike kishte qenë i shkujdesur. Berisha si një lider fort autoritar që bazoi gjithçka në karizmën e vet dhe kontrollin e ashpër që vendosi mbi partinë, ishte i vështirë i zëvendësueshëm pa përçarje të partisë. Por përçarjet e parashikueshme deus makinisti i zgjidhi, pastaj ai zgjodhi për pasardhës një djalë të ri . Disi karizmatik. Shtatlartë. Jo me ndonjë timbër kushedi sa burrëror, por me një vetëvlerësim që mund të kultivohet. Për më tepër i akuzuar për grykësi në krye të ministrisë së transportit, por pastaj shpëtuar nga drejtësia prej një gjumi të qetë në krye të bashkisë, ku Rama kish mbajtur udhëheqjen që prej kushedi sa vitesh duke bërë pak a shumë një katrahur të madh, por duke frenuar disi një rrokopujë të një shije estetike kaotike në nivele të hershme të grumbullimit të parave dhe pushtetit, kur absurdi nuk ka fre e duke e zëvendësuar me mundësimin e ushtrimit të grykësisë prej një pakice me karakteristika të tjetërllojta.  

Frerët bëhen të artë kur ato janë në pak duar të përgjegjshme që ndjejnë shijen e lëvizjes. E jo kur janë një milion duar mbi një rrip, që vetë ato duar, nga inati, e çukisin si pula. për këtë bien dakort të gjithë.
​
Një grup mendon që një pari që shoqëria e mbledh nëpër histori të vet dhe avancim kulturor e shkencor dhe e ruan në një vend të qetë ku të majmet e kultivon gjithë popullin për orientim në atë kapitalizëm globalizëm shovinizëm ekspansionizëm e izma të tjera plot.
Dhe pastaj, të dytët janë barazitarët. Ata që venë aftësimin e një lloji të caktuar për angazhim social ndër anëtarë të popullsisë dhe përpiqen të drejtojnë fidanët e rinj duke bërë që edhe i thati të thyhet me të njomin që ndoshta drejtohet. Dhe frerët janë një milion duar që janë si një, dhe që në fakt është një. Po nganjëherë ëndërrohet që të dy këto varietete frerëmbajtësish shtrihen e gjallojnë brenda të njëjtëve njerëz që po i mbajnë frerët.

E kush na qenka ky? Rama sheh një ëndërr të ngjashme? Apo do ai që ta qeverisë vendin me çunat që përgjimet i tregojnë si jashtëzakonisht shumë petrita? Mos është motoja e re e socialistëve: “Petrita të gjithë botës bashkohuni edhe një herë, meqenëse një herë u bashkuat!”? Duke ju referuar kështu edhe Beslidhjes së Lezhës, të vitit 1400 e diçka?
 
Problemi qëndron tek opozita, mendoja unë, por një seri e madhe skandalesh po vjen përqark. Por gjithsesi kontributi kryesor i kësaj ndodhie politike është ngritja e pyetjes: a do të mund të kemi një lider të opozitës në përfundim të kësaj katrahure? A do të jetë rritja e staturës së Lul Bashës në ndonjëfarë niveli ekuilibërofrues brenda konglomeratit social që mund të zgjedhë të jetë i djathtë?
A po konturohet një lidership? Epja ime shkon nëpër jo.
 
Ngjarja më intriguese për të tani është se Basha sipas gjasave ka pranuar ndonjë donacion kot e më kot që mund t’ja humbi rrugën përkohësisht, por shpallja e tij për pafajësi do të jetë po aq legjitime, në kushtet e një drejtësie të sapo reformuar.

Përzjerja e prokurorisë në këtë muhabet në këtë moment nuk është fort e këndshme. Skandali ish njohur muaj më herët dhe tani u zgjuan nga gjumi çunat dhe sollën një dosje, ndërkohë drejtues të policisë janë të përgjuar në ushtrim të presionit politik

Unë mendoj që Luli nuk ka fare nevojë që të marrë nga Putini 500,000 euro për të takuar Trumpin. Ai për të taku Trumpin ka çunat e Bechtelit që i ka dhanë 1 miliard e gjysëm euro që ja ka dhënë me firmë të vet, ose të Berishës, ose ndonjë pellg naftëmbajtës që e thithin tre sheikë që e kan Trumpin byrazer. Ju thoni ja dha 500,000 euro Putini. Po aq lekë atij ja jep një shok që ka minierë, ose çunat e noj vendi tjetër, direkt në dorë. Putini atij aq ja hedh në dasëm të kushurive. Një gjurmë e këtillë?
 
Imagjino ti, ndërkohë që presim rilindjen e sfinksit të drejtësisë ai del me vrik nga zjarri dhe zhyt kthetrat e mprehta te gici i madh gri që po hungërinte nga qejfi i zjarrit. Kjo nuk është me leverdi për Ramën. Pse po agravon ai situatën? Ndërkohë që shpall me arrogancë një mbështetje shumicore të epërme ai mbron me vetmohim shmangien e dialogut. I trembet zhvillimeve në partinë e vet?
Rilindja dhe socialistët? Jehona e lajmit nëpër media të tjera nga aq pak sa kam vënë re unë ishte e vogël dhe kjo nuk na entuziazmon, por anëtarë që bëjnë llogarira të tjera mund të jenë duke bërë ato llogari.

Rama në disa vende përfaqësohet politikisht prej qeverisësish demokratë, kjo tregon se ai anashkalon një sërë  partiakësh, qoftë edhe jodomethënës, që janë të pakënaqur. Ata dinë të shpërndajnë vëmendjen në poste e influenca dhe njihen me njëri tjetrin. Dakort përfitojnë diçka nga qeverisja e të vetëve, por pazari i jetës kishte qenë tjetër. Dhe fap. Një bashkë qorrollopsje në parti minorancash.
Një nevojë për mpakje të rolit të politikës në shoqëri po adresohet nga vetë shoqëria? Nëse do të ketë një dobësim të rolit të kryetarit të një partie legjendare, tashmë më të vogël dhe më pak imponuese, ndoshta do të jetë më mirë? Nuk e besoj se ky version i realitetit do të bëhet ndonjëherë i pranishëm, por gjithsesi meriton të shtohet në galeritë e hamendësimit politik, të ndonjëfarë interesi. Europianët kanë një prani të gjelbërt në parlament që do të gjallërojë disi iniciativat më moderne në politikë.
 
Por ajo që i tremben më shumë këto kohë është krijimi i një gjendje kaq të parehatshme për vendin sa ikja e Ramës të jetë një lajm minor. Si i nderuari Salë që mblidhte duartrokitjet e zgjedhjes kur revolta popullore po zjente. Natyrisht nuk dua të bëj asnjë paralelizëm, por gjithësesi tërheqja e shtuar e vëmendjes së shtetit në diskutime të tilla sjell mungesa vëmendje në sektorë të tjerë që pastaj prekin vlerën e gjërave dhe mënyrat e shpërndarjes. Prova gjenerale ilustronjëse të një destabilizimi? Fuqia e përgjimit dhe syrvejimit? Damian Gjiknuri, që të sjell një furgon me çuna e ka telefonin të përgjuar, imagjino si e kalon kohën ai tekniku që merret me përgjime te ajo salla e errët ku kalon gjithë ditën.
 
Gjithsesi, theksimi i shtuar prej i Ramës i nevojës së tij për të mos u tërhequr nga askund, është shqetësues. Edhe atëherë në diskutimin me studentët ai tekstualisht thotë se: nuk mund të tërhiqet, se po hapi sadopak rrugë do ti kërkohet që të tërhiqet nga gjithkund. Madje bën edhe ilustrimin e lezetshëm “Jo, se pastaj më thojnë se je shumë i gjatë”. Që ndoshta edhe e përsërit.
 
Bashkëqytetarë, situata është shumë e rëndë, por ne nuk kemi ç’bëjmë, gjithsesi. Ndaj ajo që mund të bëjmë është të kthejmë sytë nga Administrata. Rreth administratës duhet të kthejmë sytë. Edhe Lubonja në një emision një ditë më herët ftonte që protestat të bëhen pranë prokurorisë. Këto institucione duhet të fitojnë peshë politike. Në amerikë gjykatësi zgjidhet me votë. Edhe ne ti japim e ti marrim mbështetje politike shokëve të prokurorisë, gjykatës, policisë. Organizatat e reja politike atje ti vendosin protestat. Nëpër konferencat për shtyp të prokurorisë duhet të çojmë 1270 përfaqësues. Gjykata ta ketë foltoren te sheshi Skënderbej. Edhe gazetarët e gjykatave të jenë yjet e vërtetë të ekranit dhe të kenë nga 777777 ndjekës në fejsbuk.
Por si fillim ta nisim duke përcjellë me gëzim e me lule në ditën e shkuarjes në detyrë të të zgjedhurve të rinj. Ti njohim e ti shohim.
 
Ka shumë gjasa që prej tyre në një të ardhme të afërt të rekrutojmë një elitë politike. Sikur gjysma e kohës së argëtimit audiovisual të shijohej për informim mbi zhvillimet vendore. Qoftë edhe vetëm ato që të interesojnë si zhvillimet në lagje.  Investimet, të drejtat dhe detyrat.  
Urra, në internet të gjithë!
 
Shyqyr zotit, vapa do ti mbajë protestat mbarë popullore. Edhe zallamahinë me të ndaluar e dënuar e zgjedhje të ndërprera aty këtu, por në një vakësi e paralizë. Shumë zyra vendore do të qeverisen me teknikë që janë sërish disi partiakë, ose ca më shumë se vetë partiakët e vërtetë që nuk patën fat në zgjedhjet vendore.

  Është e paqartë ajo që po ndodh në ditët e sotit në skenë të politikës shqiptare. është e paqartë pse: i. edhe zërat janë të lartë ii. edhe mesazhi jokushedi sa domethënës.
Megjithëse nuk kemi pse paragjykojmë qëllimet e opozitës, në thelb kemi të bëjmë me një fushatë elektorale të gjatë, që nis ngadalë merr rrëmbyeshëm e pastaj me atë vrull që ka marrë synon të mbërrijë finishin duke u përpjekur edhe ta afrojë vetë finishin ngut. Fytyrat që prijnë protestën nuk rrezatojnë çiltërsinë e shpresën që pritet për këtë energji të krijuar. Protestuesi demokrat është disi profestionist, për shkak të këtij besimi të pakët që ngjall lidershipi, megjithëse mbështetja popullore nuk është e pakët prej pakënaqësisë që egziston dhe po rritet për qeverisjen.
Thirrja e opozitës:“Kemi për ta bërë shumë keq për të gjithë, për zot’n e madh!” nuk është pa jehonë, por ajo kufizohet vetëm në prezantimin e një problemi e jo të një zgjidhje. Siç na kanë thënë, nëpër perëndimin e dashuruar ka qeveri të opozitës që i rrijnë përballë qeverive qeverisëse dhe vlerësojnë e shikojnë e furnizojnë debatin publik e përpiqen të negociojnë një marrëdhënie më të mirë me palët e interesuara direkt apo palët e interesit. Por gjithë çfarë kemi është një denoncim. Një denoncim që rrallë i flet prokurorisë diçka me kuptim apo që ajo t’ja gjejë vetë një kuptim, apo qoftë edhe elektoratit. Raste madhore kanë mbetur si pesha në seriozitet. edhe më herët edhe më vonë. Dakort skandale dhe pengim të rritjes dhe pakujdesi në drejtimet e shoqërisë.
Nga ana tjetër, zërat e lartë të protestës kanë defektin se shtrëngojnë radhët në të dyja kampet politike, por edhe pa to zhvillimet janë të mërzitshme dhe vonojnë shumë.
 
Por nga ana tjetër, Rama nuk e ka ndal fushatën elektorale kurrë. Motoja e tij të: ”Punojmë e jetojmë si në fushatë elektorale!” ka qenë një mrekulli çudibërëse që edhe sot i ka frutet aq të mëdha sa ti mjaftojnë tregut vendas. Por problemi i saj është se ka njëfarë kostoje të lartë që shpejt nxjerr të vërtetë aforizmën e përdorshme: “Akumulimi është ves i përshtashëm për ruajtjen e mbështetjes, vetëm në kushtet e njëfarë bollëku. Ndaj nuk duhet zënë fryma.” Por, në rast të trazimit ekonomik të ndonjëfarë lloji, mbështetja e neglizhuar mund të jetë problematike. Europa mbetet pak e pranishme në praktikën qeverisëse dhe objektivat politikë për angazhimin e qytetarëve sikur janë tretur.
Qeverisja Rama që na fliste për ëndrra me pensionistë të angazhuar në një rrjet të gjerë që i kontribuojnë komunitetit nuk gjen dot gjuhën me një studentë që ngulmojnë për mbajtje të dorës në zhvatjen e institucionit dhe deformime të procesit, që e pasojnë.
Qeverisja Rama nuk po nuhat dhe mbështet vitalitetin vendor. Ajo nuk po shfrytëzon si duhet produktet e zhvillimit teknologjik dhe organizativ që i njohim edhe politikisht prej Bashkimit Europian.
Siç mund të nuhasim, pabarazia po rritet, pavarësisht se kjo mund të raportojë një rritje nëpër numrat e përgjithshëm. Mënyra se si kjo pabarazi krijohet a importohet i imponohet shoqërisë në damarët e vet etikë e estetikë, muzikë, urbanistikë, ndërveprim e simpati, ndaj është tematikë interesi të shtuar.

Një trashëgimi vlerash financiare, kaq e vyer, që u krijua përmes një diktature të spikatur në brutalitet, nuk pati trashëgimtar/e. Eh. Barazia ky fiksasion që i vetëm përpiqet të legjitimojë diktaturën e dhunshme të shumicës, që në një grusht të vogël njerëzish llahtarisi edhe veten e vet, u shkërmoq nëpër programet e bijve të barazimtarëve fanatikë (të paktën deklarativisht.) 

Megjithatë marrëdhënia që Rama ka krijuar nuk është pa inovacion në qasjen e tij qeverisëse. Reforma të qarta. Drejtësi. Edhe ca efikasërira nuk kanë qenë keq. Rama ka shtuar kafshët në pyje. Po mbledh lekë si kurrë. Megjithëse shet lirë e blen shtrenjtë prap po bon lekë. Në rast se kthejmë sytë nga qeverisja lokale ku pati një reformë të thellë mund të vejmë re fort mirë se disi, partia e bashkia konsolidojnë disi amalgamën e tyre. Punësime. Damarë nëpër shoqëri. Shpërndaj ndër njerëz që dinë të jenë mirënjohës dhe kanë shtrirje në komunitet.
Rama është ankuar se kanë qenë bashkitë ato që me lirinë e fituar për të mbledhur taksa kanë rënduar barrën mbi ekonomitë lokale e individuale duke mpakur kështu zemërgjerësinë e tij. Dhe nga lezeti i madh pastaj këto bashki janë përfshirë në projekte apo praktika që ekonomikisht nuk i kanë hije një logjike të shëndetshme ushqyer në etikë e estetikë dhe kërkim leverdie siç e kërkon e mira e çdo shoqërie e pastaj individi. Dhe me hapsirën që i ka dhënë vetes nuk kanë qenë e nuk janë fort …, por kjo nuk ka rëndësi.

Ajo që na interesonte ishte se Partia dhe lokalja po shkrihen në bazë duke lënë qeverinë qendrore në një qëndrim më ekzekutiv e kontrollor, Por, aty sipër, ku prap ka plot. Përveç rastit kur ndonjëfarë leverdie më e madhe zgjon orekse të lartësive.
 Për shembull, Teatri ynë i madhërishëm kombëtar vazhdon të jetë nën rrezikun e pakontrolluar të shëmbjes së vet dhe të hapsirës publike, por djerrë e të pashfrytëzuar që e rrethon e pason. Dhe ndërtimet do të mbijnë deri pranë biblotekës kombëtare, që ka bërë si tatuazh në ballin e madh emrin e institutit italian të kulturës, dhe unë ve bast se kulla e sahatit ka për të qenë bibilushi i gjigandit që do zgjohet nga dheu dhe do na e ngatërrojë orën në sheshin Skënderbej.

Ky territor publik që nëse menaxhohet në shërbim të një hapsire për fymëmarrje për agorën e famshme të projektit të shtrimit me gurin më të shtrenjtë të bardhë të çdo skaji anekënd atdheut rrit vlerën gjithkah rreth e qark, vendoset në shërbim të zbutjes së klimës së tensionuar në vend dhe ngarkesës psikologjike që ndjejnë qytetarët. Nxitjes së komunikimit. Rama Predikator shihte mes këtyre poleve që nisnin e aty te parlamenti e pastaj vazhdonin aty e atje e krijonin një kompleks këmbësor përshpirtshmërie të diçkaftë që do të sillte një trasformim çudibërës në qytet.
Por, të gjithë që u angazhuan për këtë duhet të kishin leverdinë nga kostoja më e lartë e mundshme, madje edhe hirësia e tij Rama Justifikator. Justifikatori ka vënë një gjarpër metali ti vijë rrotull sheshit të kombit, ku shkel gurë nga gjithë shqiptaria.Qyteti që mund të shtrihet kaq butë gjithkah përqark.

Ne që duhet të jetonim në gjithë territorin e vendit. 400 kilometra i gjatë për së gjati dhe 140 për së gjeri. Por jo, ne, si ai japonezi që kishte parë vendin tonë në hartë për së gjati dhe kishte mendu se do shihte nja dy orë Shkodrën do rrinte një orë në Krujë do hante drekë në Tiranë dhe do ikte pasdite në Sarandë se nesër duhet të mbërrinte Stambollin, jemi të humbur në vendin amë. Katërqind kilometra më andej dynjaja kanë vendin e punës.
Dhe kur leverdia e mirkuptimi e vlladashuria dhe dashuria e mirëkuptimi për avancimin teknologjik e shkencor na përfshijnë, atëherë bohet mirë.
Dhe vizionon: "... pastaj duhet ngritur një rrjet transporti në qytet e ndërqytets. Për mendimin tim zgjidhja më e mirë është që të rrisim gjatësinë e shtretërve të secilit lumë në vend secili lumë të mbahet për krijimin e një rrjeti ujor që përshkon vendin gjithkah dhe ofron një rezervë ujore, transport, larmi pejsazhi. Unë për vete mendoj ta mbysim vendin në kanale që ofrojnë mundësi të shtuara bukurie peisazhi urban dhe natyror, ku të mundet të krijohen liqene, vendi ynë mund ta dhjetëfishojë rezervën e vet ujore. Ose 100-fishojë
Dhe pastaj mund të flasim për ato kubet e stërmëdha e të xhamta ku imagjinojnë se do të strehoet i madhërishmi Teatër Kombëtar.
(Për ata që nuk janë familjar, një kohë e gjatë ka kaluar kur një këshill bashkiak, që kishte detyrën ta shqyrtonte nuk e miratoi projektin e ndërtimit të mijëra metrave katror apartamente e mjedise tregëtimi, parkimi dhe atraversimi, mu aty ku është Teatri Kombëtar dhe në kopshtijet e izoluara apo të ndara për parkime, e prandaj çështja u trajtua në parlamentin shqiptar, pse aty ishte edhe një mazhorancë e qartë edhe kishte prap zotërim të mjaftueshëm. Si duhet lexuar kjo?
Një ngjarje e paprecedent që të nevojitet angazhimi i parlamentit për të kontrolluar vendimarrjen e një institucioni lokal. Zakonisht një devijimin në rang ministri ose forma të tjera presioni mjaftonin. ose lihej ai muhabet. Por u desh një parlament, dhe natyrisht kostoja ishte e lartë. Aktorët u ngritën.dhe protesta vjen pas protestës tek Astiri dhe pastaj asaj të studentëve.
Ndërkohë një protestë, gazlotsjellës derdhet nëpër qytet dhe dyert e Këshillit të Ministrave digjen me benzinë . Krizë! krizë!
Por prapë,zgjedhjet duket se kanë pak gjasa të ndryshojnë pozicionin peshores; atëherë pse heziton Rama të ofrojë zgjedhje të parakohshme? Simpatia për të ka një rënie dhe në kohë kjo ka gjasa të jetë e këtillë që mund të mos menaxhohet kollaj.
Dakort, tërheqja nga zgjedhjet mund mund të jetë për PD-në me kosto më të lartë se ajo e një fushate të jashtëzakonshme që i duhet Ramës për ta çorodit banketin. Por, me studentët figura e tij nuk ishte fort e këndshme dhe ajo çka u denoncua nuk i bën nder për shkak të përgjegjësisë së madhe që kishte marrë edhe më herët duke udhëhequr në një reformë të sektorit. Për të shtuar: droga droga, krimi krimi, kur thotë edhe vetë, ndonjë tender e koncesion e jo aty, jo këtu, jo po ky skandali, jo po ai skandali, dhe pastaj jo po ktu jo po aty.
Reformat na e sjellin përparimin më afër, por shpresojmë ta ndeshim. Drejtësia, policia, dhe mjeksia, dhe transporti dhe lumi. Dhe lista e kandidatëve shkëlqen në vazhdimësi që mbeten gjithnjë të reja.
Argumenti i Ramës se kjo gjoja krijon precedent nuk është fort i lezetshëm. Ai duhet ta dijë se edhe po nuk qe ky precedent, ka raste të tjera që e kryejnë këtë mision. për precedent kjo mësymje ka plot.
Por pse zgjedhjet lokale, pse nuk i mjaftojnë demokratëve për të dëshmuar se kanë bekimin e drejtësisë, me hirin e perëndisë, e e gëzojnë faqe botës? Çfarë është një protestë më e mirë e denoncimit të një krimi në vazhdimësi se një palë zgjedhje, qofshin ato edhe jo për parlament.
Pse demokratë të dashur do fitokeni zgjedhjet e përgjithshme e më pak ato lokale? Apo është frika se do të shitet vota? (ku është tamam e ndaluar shitja e votës se unë kur u vura ta kërkoj veç me lirinë e saj u njoha?) Qeveria e parakoshme do ta kontrollojë dhe frenojë vrullin? Do zbulohet diçka? Do frenohet diçka? Cila ministri? Çfarë mund të bëjë një ministër i përkohësisë parazgjedhore veç të jetë korrekt? Do të gjejë një dosje te sjertari i fundit? Apo do japë një shembull aq të mrekullueshem sa do të mësojnë të gjithë dhe ministri nuk do ketë nevojë të zëvendësohet kurrë?
Por Rama u bë ca si shumë i afërt. Portreti i një senatori të përjetshëm, me lidhje jashtëzakonisht të forta, më shumë se një kryeministër. Një humbje socialistësh mund të mos jetë aq e largët.Ç'do të ndodhë: një rilindje pas rilindjes ndër socialistë, ndërkohë që rilindja shpallet më vete? Por a ka nevojë kjo për një qeverisje të ndërmjetme prej të djathtës që nuk e dimë as kush është e sa është, deri sa të konsolidohet ndarja? Apo nga hiçi, do mbijnë heronj të rinj që do vejnë një kompjuter çudibërës që ti bëjë të gjitha?
Unë gjithnjë kam pasur besim në konspiracion.
Oh ne të shkretët. 

​Tërrën tën tën. Origjinali i veprës në anglisht titullohet “Angels in Amerika”, por dikush, përkthyesi ose regjizori, ose të dy bashkë, e ka sjellë si “Engjëjt e Amerikës.” Sa ndryshon kuptimi në këtë përkthim? Pse engjëjt janë tjetër kur ndodhen në Amerikë nga kur janë të Amerikës? Se pastaj regjistri i referencave e drejton të kuptuarit nga një galeri tjetër shembujsh që mbajnë kuptimet, apo pse përkatësia kombëtare e engjëllit ndalohet nga të gjitha proklamatat hyjnore? Nuk e di.
Gjithsesi bëhet fjalë për jetët e një grupi homoseksualësh që jetojnë Nju Jorkun e viteve 1980të e kusur 90të, kur pasi panë rritjen e jashtëzakonshme ekonomike e dominimin e botës ushtarakisht e ekonomikisht e teknologjikisht e kulturalisht amerikanët mund të lejonin në qendrën e perandorisë njerëzi të shtuar. Por për shkak se mënyra e seksit që praktikonin e favorizonte përhjapjen e sëmundjes u prekën mbi të tjerët dhe u ekspozuan shumë.

Edhe ndër ta njëfarë Roy Cohn, një nga flamurtarët e republikanizmit amerikan, që mbrojnë me vetmohim parimet e së djathtës, bëjnë gjuetinë e komunistëve, mbrojnë familjen dhe denigrojnë homoseksualët dhe përfitojnë. Ai e di mirë se ç’është e shëndetshme për amerikanët e vërtetë dhe e çon fjalën edhe në gjykata. Ndaj, përpjekja e tij për të fshehur gjithçka është ndër të njohurat. Një aktiviste amerikane me orientim të së majtës komuniste  pas egzekutimit për spiunazh të influencuar, në masë të madhe, nga Kohni ka lënë një fantazmë që ta shoqërojë Kohnenin në jetën e përtejme.
Ky Kohn ishte personash i vërtetë dhe në youtube gjehen debate të tij. Ishte nga ata që menaxhonin marrdhëniet e pushtetit në Amerikë. Edhe etel Rosemberg ishte vërtetë.
Pastaj njërin nga bashkëpunëtorët e tij të afërt në sekretarinë e gjykatës së Nju Jorkut mund ta çojë në Uashington, por ky na zbulon që qenka gjithashtu homoseksual edhe e len të shoqen e shkon pas njërit që është ndarë nga i dashuri, që është i sëmurë me virusin e tmerrshëm, atëherë e gjithmonë, të SIDA-s. Edhe ky i fundit na qenka protagonisti i shfaqjes.
Ky është i kthjellët e hokatar sheh edhe një engjëll. Sa herë shfaqet engjëlli ky ka ereksion e krijon një marrëdhënie intime me të. Ky ka edhe një infermier që e ka mik dhe është një dashuri platonike mes tyre. Një mirëkuptim. Ky ndihmësi i Kohn, ky djali i Uashingtonit, që është thuajse protagonist i shfaqjes për nga degëzimi që e pason, veç së shoqes që braktis ka edhe një nënë që braktis gjithçka, e vjen ti ndihë familjes së të birit, ose të paktën të shoqes së tij që e la mendja nga tronditja e braktisjes. Këta janë mormonë. Vetë Kohn është hebre.
Pjesa një sukses i madh.Ky Kushneri që e ka shkrujt asht ba rehat sa ka prezantu veprën.
Për më tepër mund ti drejtoheni wikipedias që tregon për gjithfarë çmimesh e vlerash të veprës. Al Pacino i rritur ka marrë Oskar me personazhin e Kohn në një ekranizim të veprës.
Shfaqja tani.
Arben Kumbaro është në këtë lundrim artistik mu mbi bash, me timonin në njërën dorë dhe tejqyrën në dorën tjetër.  Ai hedh kovat e bollshme me bojë që do të jenë baza e tablosë së re.
Që në fillim zoti Kumbaro na prezanton me ritme të larta komunikimi. Zoti Kumbaro kur gjeti me vend që engjëjt në Amerikë të bëheshin Engjëjt e Amerikës tregoi se do ta përdorte pak si tepër elementin e spektakolares në shfaqe. Me engjëjt e qiellit ai nuk do të ishte përzier ashtu. Në fakt boja mbi beze ishte me zëra të lartë e seksualitet të mbiqendërzuar. Një farë parodie kish mbirë kur zoti Kumbaro u bind se kjo ishte vepra që do të trazonte orët krijuese.
Pa u fikur fare drita, pa rënë ende i shtati minut pas shtatës, dy çifte u ndanë. Aktorët Genti Deçka e Laert Vasili në njërën anë e në tjetrën Donald Shehu dhe Ina Gjoncaj. U ndanë duke i lënë rradhë njëri tjetrit në përcjelljen e tekstit. Me njëfarë zhurmimi të lehtë në kumbim të fjalës po zërat ishin të lartë dhe gjallëria e lëvizjes e madhe.
Pastaj u ngrit perdja dhe një flamur i kuq me drapër e çekan përfundonte si një veshje  shumë të gjerë nga ku nxirrte kokën aktorja Luiza Xhuvani (në mos po qenkërkëshëm i gabuar) me një mjekër të madhe përreth, e na mban një fjalim për atë që duhet, e që është se ne na duhet një teori të cilën ta besojmë. Mirë edhe kjo qenkërkësh e gabuar, por revolucionari do angazhuar diku se nevoja për ndryshim është e madhe dhe ndryshime po ndodhin.
Edhe këtu aftësia për tu bërë pjesë e një rrjedhe që niste tek ai fjalim ideologjik për ne spektatorët e distraktueshëm ishte e vështirë. E gjatë. Mezi mezi. Ca rr që tërhiqnin vëmendjen. Mjekra, kush është ky tani. Po kjo? Marksi? Diktatura? Aspirant totalitarët?
Ai vazhdoi e foli.
Pastaj skenat me radhë. Për çdo 6 momente teatër që kapërdimë 1.5 ishin ndërrim skene nga ca ca të rinj me streçe të zeza që i mbulonin kokë e këmbë dhe përhapeshin me lëvizje insektuale dhe koreografi, kur shtynin objektet skenike dhe dy si mure të rënda. E hapnin e mbyllnin, pesë skena, gjashtë skena, tetë skena, 12 skena. Dy orë e pak.
Deçka që ishte pak a shumë protagonisti i pjesës, kishte edhe emrin i pari atje majë listës kishte një rol të rehatshëm. Ai ishte intelektual, roli i tij është i një të riu. Ai është 31 vjeç dëshiron të jetojë, por ka marrë sidën dhe po vuan edhe prej një parehatie në pulmone. është edhe vetëkritik, po edhe mondan, ka humor po ka edhe dhimbje.
Ai dhe Çobani bëhen dyshja gazmore e pjesës dhe mbajnë peshë të madhe në jehonën spektatoriale të shfaqjes. Me shkop elegant në dorë, me robdëshambrë. Me të mira. Nuk pati nevojë të puthet fare homoseksualisht madje i vajti edhe një engjëlle për tu qirë me të, megjithëse nga një pozicion i largët.
Detyrën e puthjes e patën Vasili dhe Shehu. Këta jo vetëm u puthën por u angazhuan në një tërheqje e homoseksualitet praktikant të vazhdueshëm. A janë ata vallë karakteri emancipues i shfaqjes? Nuk ma merr mendja, por nuk duhet përjashtuar.
Megjithëse me prani të madhe në skenë e angazhim, ata pak u skicuan si personazhe. Ne pak kuptuam qëndrimet e tyre politike e profesionale, megjithëse ata ishin pjesë e rrëfimit të ngjarjes dhe u deklaruan prej tyre.Me tone të larta duke tërhequr gjithë vëmendjen tek aktrimi në skenë e pak në përmasat e shumta të zhvillimeve sociale të tjera që u shpallën.
Elidon Fino tek Kohn krijon një gojëprishur pak të shkarë që u bë i njohur për dialogjet ndërofenduese me këtë infermierin gej që i rrinte pranë edhe protagonistit e ishte zezak e gjithashtu me goxha gejllik gojëprishur e serbes.Mburrja e tij për pushtet mund të ishte edhe një halucinacion. Hakërrimi i tij një delir. Bërja publike e homoseksualitetit të tij dukej se nuk e shqetësonte fort. Fjalët e tij janë nëpër jerm dëshpërimi të braktisjes së jetës. Flet me fantazmën, shumë fjalë e pak qetësi. Me shumë gjestikulacion. Gati një pantomimë ishte e përfshirë në veprimin e tij.
Indrit Çobani ishte ndër ata që më së shumti i krijoi dëfrim spektatorit. Batutat e tij, përdorimi i fjalorit të pacensuruar, gjestikulacioni që e shpallte një ngatërresë të dukshme hormonale në seksualitetin e tij, e bënë gati qendror.
Tani, për aktrimin e tillë ç’të thuash? Ata të gjithë janë profesionistë të mirë. Edhe Deçka ka shkathtësinë e duhur edhe Fino ka nerv edhe Xhuvani me kontrollin e plotë në zë e prani të saj. Të gjithë. Engjëlli i ndritur prej materiali të fortë rrethuar në drita dhe Engjëllja me shqiponjë brenda dhe Luli Bitrin. Të gjithë.                                               
Emocionet janë të qarta e të rënda. Por, pastaj, kontekstet e tyre jetësore janë kaq të pakta.
Një sëmundje që ekspozoi për orientimin e tyre seksual kaq e aq njerëz e pastaj kishte nevojë për përkujdesje, për shërim. Një lëvizje lindi pastaj për të drejtat e njerëzve me orientim seksual të ndryshëm nga masa e kanoni. U adresua problematika e homoseksualitetit që prej kohësh të vjetra i vjen rrotull njerëzisë. Shumë jetë deformohen nga influenca të tij dhe të tjerë tmerrohen nga një përhapje.
Megjithëse bëhet fjalë për një zhvillim kaq interesant historik sa ai i ndryshimit të një qëndrimi tashmë historikisht e religjozisht të një faze të caktuar të zhvillimit ekonomik e urban, në një lokacion kaq pararojë sa ai i Nju Jorkut të viteve 80-të, dhe e ndoqi një ballafaqim ligjor, moral, mediatik, politik, komunitar e etj., ne ndjejmë pak kontekst. Vendi, ora. Jo pa gjë fare, se kuptohej që ishim në spital apo zyrë gjykate, por një kontekst i këtillë.
Edhe pjesa i bëhej pasqyrë shoqërisë për shprehi të vetat e mënyra komunikimi. Një pasqyrë që padyshim i duhet vënë shoqërisë përballë, por kjo është një teknikë thuajse e përgjithshme e këtyre kohëve të aktrimit në skenë.
Secili aktor skalit thellë e fort me emocione të mprehta një faqe të historisë së atij blloku që duhej të ishte kompleks e njerëzor, por edhe si të gjithë pak a shumë. Regjizori ka zgjedhur ngjyrat e forta, zërat e lartë dhe nga gjithë ajo histori mbërrijnë vetëm segmente narrativash në të cilat të formosh një skicë. Aty fjalët humbin disi e bashkë me to edhe kauzat besimet, ambicjet. Ajo që vjen tek ne është një konstelacion karakteristikash të familjarizueshme plotësuar me fjalë.

Shfaqjes i mungonte një interesim i sinqertë politik për tematikat dhe shqetësimet e tekstit dhe shprehja e Kumbaros se “kjo pjesë është më e rëndësishmja e teatrit bashkëkohor” nuk na mjafton për të kuptuar pse ai e ka zgjedhur këtë pjesë. Shfaqja ishte e gjatë, e rëndë, muret lëvizin shpesh. Diçka  e dobësonte përhapjen e tingullit fjalëmbajtës. Por i bollshëm në të mira, aaktorë, skenë e bukur, kërcim, me drita të plota mugëtire të brendshme.