Drama shqipe ka siguruar një dritore të re për punën e vet me festivalin e dramës shqipe tek teatri Metropol. Edhe vjet e patëm një festival të tillë edhe sivjet sërish po e kemi. Shfaqja e parë të martën e 3 tetorit. “Kryet e Hudhrës” nga Krist Berisha. Një individualitet i pazbulueshëm nëpër internet.  Asgjë për të. Drejtoresha e Metropolit, Jonida Beqo tha se ndoshta është e para komedi kosovare. Në fakt pjesa flet për çirakë të esnafit të argjendpunuesve diku nëpër Gjakovë, (meqenëse ka më tepër prani katolike ndër qytete të Kosovës, mos qofsha i gabuar.) Meqenëse çirakët gjatë shfaqjes fillojnë e organizohen në një si farë greve, apo lëshimi të punës, mund të gjykojmë se shekulli do të jetë i njëzeti. Në fillime fare, apo edhe pak më vonë. Ndoshta diku para luftës së dytë botërore.
Xhandari i krajlit vinte e vilte taksa e zhvaste rrushfet. Një dashnore e bukur e joshte dhe ky ustai korrupton shefin e xhandarit të krajlit për të shtypur lëvizjen e çirakëve që për të marrë atë pak profesion e fituar anëtarësi, a liçencë si po i themi sot, shërbenin tre vjet skllav. Edhe rrinin aty edhe mbushnin ujë lanin shplanin asistonin me punët e shtëpisë e të dyqanit dhe çfarëdolloj nevoje tjetër. Po rebeloheshin shpejt. Edhe iknin. Edhe martohen me njëfarë dashurie. Tashmë bashkëpunëtori në profesion i ustait është i dashuruar me vajzën e tij, por ai do ta japë tek një koleg i esnafit që e ka mik, por ka një djalë disi tutkun, po djaloshar.
Çiraku pelivan është aty për ti ngatërruar gjithë gjërat e njëkohësisht për ti zgjidhur ato. Një komedi e thjeshtë. Personazhe të thjeshtë, me pak viza. Naivë. Situata të thjeshta.
Sonila Kapidani ka bërë një gjetje të mirë me këtë “komedia del arte” a si i thokën kësaj teknikës me shtatë a tetë maska tip që eksplorojnë ndodhira të ndryshme. Kjo thjeshtësi e Krist Berishës sikur i rri mirë dhe ato bëjnë personazhe. Një thellësi e kohës.
Një kostumografi e mirë. Në fakt çirakët nuk kanë tamam kostumin e kohës, por lëvizjet e tyre janë të shpejta, akrobatike. Çështja e tyre mbetet e pazgjidhur edhe me kryengritjen. Por një dashuri triumfon dhe një bashkëjetesë familjare e me leverdi vazhdon.
Në një element modestie të qasjeve ndaj skenës teatri metropol thuajse gjithnjë ja del të krijojë një atmosferë pozitive në shfaqje dhe spektatori shpesh ndjehet i motivuar në pëlqim.
Me qylaf e me një maskë vetulltrashë ustai djersin. Shpesh tablotë janë lënë përgjysëm dhe spektatori duhet të dyshojë nëse vërtetë e pëlqen këtë pjesë, por kjo pantonimë e gjatë, kjo larmi, e thjeshtësi, rrijnë mirë, sidomos përzier me ndjesinë që jemi në një eskursion nëpër dramën shqipe të mëhershme. Trupa është e kënaqur me punën e vet e kjo na shton simpati.
Në pjesë të dytë. “Makaronat e shejtanit” të gjitha karakteristikat e tekstit të parë theksohen më tej. Komploti ëhtë edhe më naiv,  personazhet përgjysmohen, gjatësia e shfaqjes. Dy shërbëtorë të mbetur pa ngrënë meqenëse pronari koprac ka shkuar në mal për dru e nuk ka lënë fjalë nëse duhet gatuar e ngrënë gjë apo jo, të nxitur prej një personazhi të tretë gatuajnë makarona. Vjen për mik një ushtar që sheh gjithçka dhe kur kthehet pronari i uritur e shërbëtorët fshehin gjurmët e tyre i zbulon ushqimet e fshehura, por si të jenë rezultat i magjisë së tij. Si të jetë ai një mik i djallit.
Subjekti i dramës është marrë nga një përrallë e nuk është shpënë më tutje. E në fakt gjithandej ndjehet thjeshtësia e qasjes.
I udhëhequr nga gugatejt e një dy tre vjeçari që mamaja e përfshiu ndër spektatorë e që u shkri së qeshuri me lojën e aktorëve në minuta të para i gjithë publiku u kënaq me aktorët që hanin makarona dhe plot energji dramatizonin përrallën. Rexhina Mollaymeri është marrë me përgatitjen e shfaqjes. Merita e saj qëndron në mos ngarkimin e shfaqjes me kushedi ç’pretendime.
Metropoli duhet të na ofrojë ca më shumë kontekst për autorët e ndoshta për pozicionin e tyre në tërësinë e dramave të këaj periudhe. Ndonjë fjalë a bisedë kompetentësh duhet ta paraprijë shfaqjen me ngjyra e ngjarje të kohës.
 

 
Dantoni. Vrasja e Dantonit. Teatri i Shkupit nën regji të Dino Mustafiç. Në të mbramen natë të festivalit mbarë kombëtar të teatrit 2018. Megjithëse në kushte të shtyrjes së përgjithshme mes karakteresh mbrëmja është gati miqësore.  
Në sallën që kemi thënë shfaqja e asaj skene ashtu nuk më duket keq, me pjerrësinë e madhe. Falë një situate që u nis e pakëndshme ne përfundojmë në një mes gjeometrik të sallës. Dhe sërish dëshiroj që nja dy kolona karrike të mesit të zhvendosen diku ose të zëvendësohen disi me vende të tjera nëpër sallë. Skena ka gjerësi plot dhe ka një hyrje ansore të gjerë ku mund të rrijnë me detyrim të gjithë studentët e fakultetit me detyrim. Një lëndë. Semestrale. Festival mbarë kombëtar teatri. Për studentët e dramaturgjisë aktrimit, regjisë dhe vizatimit.
 Një ndodhi shoqërore, artistike, sipërmarrëse, menaxheriale, shtetëror. Dantoni.
Dantoni dikur e la terrorin e revolucionit mbasi kishte qenë ndër revolucionarët që i pari kish shpënë në gijotinë njërin prej Luigjve. Të parin mbret që arrin të tillë egzekutim. Pas ndonjë Xhorxhi që vrau Kromëelli. Por kurrë si revolucioni francez. Dantoni agjitator luftarak i bindi njerëzit nëpër Bastija e ksisoj gjërash dhe me një akt dhune të shpejtë e mbarë popullor vjen e përfundon edhe vetë në gijotinë sepse përfshihet disi në keqqeverisje dhe zhytje nëpër luks vetjak. Robesperi i pashpirt që e mbajti gijotinën e revolucionit të gjallë deri sa futi edhe kokën e vet aty, fut në fillim Dantonin.
 
Pjesa e këtij gjermanit tani tregon pak se si ndodhin gjërat. Në fillim Dantoni që me miq që thojnë se jeta duhet shijuar. Pastaj Robespieri që thotë se faji nuk mund të lihet pa ndëshkuar se ne e kemi vendosur tashmë. Virtyti. Lajmës çojnë e marrin vendimet e autoriteteve. Gijotina kumbon anembanë, por Dantoni thotë se gjithë këto vrasje nuk kanë më kuptim. Dy grupe dominuese avancojnë mendimin e vet. Dantonin e ftojnë miqtë e tij të veprojë e të luftojë armiqtë, po ai nguron të bëhet egzekutues i revolucionit që më së shumti se të gjitha e vlerëson. Por një komitet vepron, një komitet që ai e ka kryesuar dikur. Ai mbrohet para publikut të pakët, por i hiqet fjala e një grup gjykatësish e gjykojnë fajtor dhe egzekutohet. Për një komplot arratisje me dëshmi të rreme prej një miku, ai përfundon në gijotinë me procedurë të përshpejtuar. Buhneri ka bërë diçka të tillë.
Kjo shfaqje e fundit e festivalit që thamë pati si regjizor Dino Mustafiç dhe për protagonistë aktorë Refet Abazi si Dantoni dhe pastaj Luran Ahmeti si Robespieri.
27 piktura koreografiko pozicionale dhe 12 këngë. Tre frengjisht dhe të tjerat anglisht ndonjë italisht, sllavisht dhe internacionalisht.
Recitime të gjata e të mbytura Me patos. Si fjalime rakie disi hipokrite nw tavolina shoqwrishw qw po prishen. Mbi një si urë të gjatë të lëvizshme që mbështetej në mes mbi një këmbë drejtkëndore me katër rrota që rrotullohen e bllokohen. 6-7 metra. Nuk e di.
 Veç zotërinjve Abazi dhe Ahmeti askush tjetër nuk u shqua fort në fjalën e vet. Edhe këta jashtë kontekstualë. Në skenën e parë Dantoni pret lakër me një hanxhar mbi këtë urën që ju thashë. Dantoni, Ministri i Drejtësisë i Revolucionit.
I gjithë revolucioni. Dantoni-Abazi me një hanxhar të madh i hyn një lakre dhe e pret me një farë shkathtësie. Dhe një grup prej dymbëdhjetë e trembëdhjetë të rinjsh recitojnë ankesa qytetare për keqqeverisje, për probleme herë të ditëve të sotme ndoshta në Republikën e Maqedonisë të Veriut të Lindjes dhe më pak Jugperëndimit, e herë të Dantonit francez e shokëve të tij gjithashtu francezë që bënë ç’ish e nevojshme sipas mendimit të tyre. Një çupë me seksualitet të amplifikuar  bën dashnoren. Ai flet për kurva. Ai flet shumë keq. Na nxorri bythën, kot fare. Gishtin e ngriti për të na fyer në një inflacionin gjeneral familjariteti. Dantoni i bukofskizuar gjer tej. Ai lëviz keq. Në vend që të synojë 34 vitet e Dantonit zoti Abazi thekson të vetat. Ka një si tik gjyktyrët i mban të shtrembëruara. Hedonizmi i tij është disi akut. Epshi i tij banal. Humori i tij banal. Kur flet për politikë nuk ka mbetur veçse një pijanec i çorganizuar që mbllaçit citatet e veta. Çuditesh pse i janë besnikë çunat e revolucionit.
Dantoni drita e syve tanë, burri që kur u bë kartë e të drejtave të njeriut ish aty me dalldi në sy dhe fuqi të pamatë, kur arrin një moshë më të shtyrë nga e veta, falë rimishërimit të zotit Abazi, nuk është veçse një pijanik. Harraq e hutaq me një dashnore që mund ta etiketojë edhe kurvë e që i vihen njëri tjetrit me pasion e puthje. Me streçe të zeza si prej lëkure. Mbuluar me flamur francez ndërsa i vrapon lozonjare Dantonit të zvarrepsur me mani dhe ves. Vdekja e tij më së pakti na dhemb. Çmitizim i çdo heroi? Përdhosje e çdo heroi? artisti e bën heroi pas masës sonë?
Robespieri i Ahmetit është një njeri korrekt por epizodik. Jam dakort ka ndonjë fjalë që shkon përtej dhe na arrin si diskurs, por tashmë vëmendja jonë është mprehur për larmi skenike.
Për shkak të përfshirjes së pakët në kontekste narracionacionale skenat e fundit të pjesës ishin të lodhshme. Ne që na duhet të koordinojmë përkujdesje ekstra do preferonim që të kishte njëfarë korrespondence mes informacioneve nëpër letra me realitetet. Dy orë, po e vrasin tani, po e vrasin pastaj. Ato kno nji kangë e kno nji tjetër. Fillun të flasin si shumë. Ata kishin qenë aty nëpër skenë duke u hedh poshtë e  përpjetë. Duke lyp bukw, duke u grindur, duke luajtur basketboll. Edhe dantoni liujti basketboll. Edhe kur egzekutoheshin andej nga fundi pas urësh këta cunat basketboll luanin. Gjuajtje të lira simulonin. Po pastaj nga fundi fituan një personazh. Edhe kishin emra.
Shfaqja nuk kishte shumë nga madhështia e revolucionit. Dakort teatri duhet të trasferojë diçka nga diku diku tjetër për të qenë, por pse kjo këtu?
Nevoja për të pasur 20 e kusur aktorë, në këtë shfaqje, ka sjellë angazhimin e plot të rinjve, që i sjellin shfaqjes një fllad amatorizmi. Teksti është zëpakët. Peshë e pakët gjithandej. I gjithë tensioni dramatik në mimikën e dy personazheve kurse 20 të tjerë luajnë me top, këndojnë, shtyhen, luajnë teatër dhe hedhin valle dhe recitojnë. Në skenë është edhe një djalë që i bie xhezit dhe është dixhej dhe këngëtar dhe ndihmës aktor.
Dakort pjesa ka masa të mëdha dhe një qasje bashkëkohore. Ka kërcim, ka muzikë, angazhim politik e qytetar, por të tillë egzekutim nuk ja urojmë as egzekutivit. Dritat nuk janë kushedi çfarë. Lëvizja nëpër skenë e vakët. Energjia e mangët. Përfshirja grupore. Emocioni i përgjithshëm mesatar. marrëdhënia e pjesës me shfaqjen e dobët dhe hedhja në bashkëkohësi e dobët. E kemi parë.
Çuditërisht shfaqja fitoi çmimin e shfaqjes më të mirë të festivalit. Një vendim që nuk e përkrah. Kosovarët me Kaligulën në këto boshte koordinimi të vlerësimit të shfaqjeve kishin një nivel shtatë herë më të realizuar e të aftë për të befasuar e përfshirë. Edhe shfaqja e teatrit kombëtar të Tiranës, Tag, dorën në zemër ishte një englendisje shumë më e vlerësueshme.
Unë festivalin nuk e ndoqa dot siç desha, edhe për shkak të vjeshtës dhe duarve të saj plot me bollëqe, prandaj  nuk di të hyj në vlerësim të vlerësimeve por në këto tre a katër pjesë që kam parë kjo vepër nuk ish më e mira. Gjithsesi nuk jam kundër. U inkurajofshin të inkurajushmit. Po edhe të vlerësushmit disi, u vlerësofshin disi.

Individualitete të gjithë botës shpërndahuni!
 

 
Festival MbarëKombëtar Teatri Oheeee! Mbarë si mbarësia e si të tërët e përbashkët. Nata e parë sapo ndodhi mbrëmë në 23 të vjeshtës së parë në kryeqytetin e shqiptarisë  ceremonia e nderuar nisi diku më shumë se 30 minuta më shumë se sa është orari i përplasur në letrën e bardhë prej soji të mirë. Nga ana tjetër ishte një foto me goxha histori që na e tregoi ministrija me disa minuta vonesë. Por zoti Çuli tha se ky ishte faji i protokollit. Ndërkohë që zoti Velija një i mbërritur fort vonë, me sa u vu re prej vëzhgimesh rastësore, na tregoi shumë gjëra po ndodhin gjithandej dhe se nuk kemi pse mos kënaqemi shumë por edhe me pak nuk duhet të kënaqemi, se zërat e këqinj që na thojnë se nuk kanë të hanë bukë e ne prishkemi paret po ju themi se shikoni sa mirë që është edhe më shumë do bëhet për shpirtëroren në qytetin tonë dhe dashtë zoti në mbarëkombtarinë e arritshme. Apo nuk e përmendi perëndinë? Nuk e mbaj mend, ndoshta duhet të pyesni dikë tjetër. Foli edhe për teatrin kombëtar. Do ta bëjmë edhe të riun më të mirë se ky, tha kryebashkiaku.
Po po tha ministrja, pastaj shtoi, patjetër.
Presidenti i festivalit dhe kryetari i jurisë, Ndriçim Xhepa që mblodhi edhe duartrokitjet më të hezzituese të sallës, tha se kjo punë duhet të vazhdojë e të bëhet me qëndrueshmëri të paktën një herë në dy vjet në secilin me rradhë prej kryqyteteve që i kishin aty drejtorët e teatrove shqip. Në fakt teatri e ka këtë nevojë dhe padyshim që është një privilegj për ne që jemi aty. Në fakt edhe salla ku unë hyja për herë të parë nuk ishte e keqe. Karrige fine me copë të zezë shtrënguar fort. Unë nëpër 17 rrjeshtat me nga 30 karrike kisha hapur një rrugë të gjerë ku mund të ulen me shilte sa më shumë studentë se nëpër anë bollëku hapsinor ishte i madh fort. Unë nga muri isha shty më shumë nga të katër anët e sallës duke krijuar bollëk e hapsirë nëpër mes. Por nuk është se mbeta i pakënaqur me atë pllajë fort të pjerrët mbi skenën ekranore, alamet teatri. Plot salla në natën e parë. Vetëm nja njëzet karrike bosh në fundin e fundit të asaj ceremonie që pati një pritje dy herë më të gjatë se vetvetja.
Dhe teatri pas këtij justifikimi politik vjen i pafajshëm e si në orar si një komedi që përshëndeste nga largë kujtimin e teto Ollgës kinematografike që sërish e gjen veten në pozita pëlqimi ndër ne. Ndërkohë vepra mbështet masën e vet në bashkëkohësinë tonë e të facebook. Në një fshat diku përqark Shqipërisë së mesme. Një banakiere e ngeshme, ish mësuese për mësim, që për tu englendisur krijon një llogari tjetër në facebook me emrin xixëllonjë xixë, që i djeg barku si një xixëllonje dhe ve foton që kishte të gocës së tezes që është e kolme e ftonjëse. E bënte ngaqë kështu kish mundësi të shprehej bukur e të përdorte njohuritë e bollshme në vargje. Nuk ka ndërmend tradhëti, për fat edhe i dashuri i vet është tolerant dhe e do po gjithsesi kur djaloshi nga qyteti mbërrin në barin dhe hotelin që ata kanë për të kapur xixëllonjën një gënjeshtër duhet shpikur për të mos u ngatërruar në andrallla të kota dhe banakierja shpik. Më parë një trio hap fshatin, mbërrin ky i ciniku i tërhequr prej fjalës e mishit, pastaj mbërrin goca e tezes, mjelëse, pastaj i dashuri i ndezur i saj një veteriner me turp të madh me emrin Miklovan. Dashuria e tyre rrezikohet madje gati dështon dhe kjo mjelësja për pak çon në vetvrasje Miklovanin duke e fajësuar për këtë faqen ku ka komunikuar poezi me një të frymëzuar e duke i krijuar një faqe facebooku ku ai shpallka epshoritetin e vet për kafshët.
Gjithçka zgjidhet mirë. Ky Toni që vjen nga Tirana merr një çupë tjetër që sporadikisht dilte në vëmendje dhe kthehet në qytet, Mjelësja dhe Miklovani bëhen bashkë dhe hanxhiu i ri bën paqe me banakjerkën e tij poete që si përfundim e la për ca kohë pa internet. Pjesa ka në tërësi një mirësi të njeriut.
 Humori është i synuar gjithandej. Në batutë të vogël e komplot të vogël e të madh. Pjesa është edhe e angazhuar politikisht, edhe me ca seksualitet, e aktualitet, dialekti, familjaritet me metodën e këtillë të humorit edhe me gjithë të mirat funksionuan disi. Por në thelb marrëdhënia e saj me realizmin socialist shkon përtej simpatisë për Teto Ollgën. Ajo është në qëndrime të tij brenda kufijsh të mirkuptuar prej moralit shoqëror. Në fraza e komplote të marra si shembull apo tërësisht. Një nanuritje.
Por siç thashë fort politike. Pjesë e dramës është një deputet që komunikon nëpër internet tamam si kryeministi rama. Ai përmend pemë të tepërta nëpër park dhe palma dhe fushata prerjes. Me njërën e tyre përplaset edhe deputeti ynë. Edhe humori gjehet. Njerëzit shtrënguar sup më sup nëpër plate qeshën e u shkrinë. Ndoshta kishte edhe suport por klima në sallë u arrit e mirë dhe njerëzit qeshën duke e ngrohur atmosferën. Pak si estradë. Morëm vesh edhe që njëri filter kishte një problem dhe patëm vapë.
 
Shfaqja, tani. Andia Xhunga me pjesën Tag nga Bashkim Hoxha. Që në të hyrë mundësia për zbutje është aty. Karriket 1 dhe 2, rradha 16. Skena ka në mes një pellg të madh, një basen, të ndarë më dysh prej një dërrase nja dy tre metroshe dhe i gjerë nja dy herë kaq. Për rreth, tre tavolina. Në anë një banak dy kolonat e të cilit mbanin emrin e lokalit paraj a tek njëra dhe s tek tjetra. Përfund banakut ekrani që tregon ofron për ne ekranin e facebook-ut. Aty celet pjesa. Nga ana e tavolinave ka një mullar dhe nja dy dengjen kashte nga këto katroret
Olta Daku është në një nga rolet ku lirshmëria e vet e bën rehat. Ajo ka batuta, sjellje, qëndrime që i sigurojnë mprehtësinë vet të zakonshme. Por në këtë rol, ajo është e bekuar edhe me një tjetër thirrje, dashurinë për vargje të ndjera poetësh të njohur. Aftësi për gjetje të vargut të duhur e krijimit të bashkëbisedimeve me hijeshi poetike. Bashkëbisedues i saj është Indrit Çobani që mund të ftonte vëmendje gazdashëse si me referenca nga Koçi i Vasillaq Vangjelit ashtu edhe me batutë, me dashurinë e vet për vargun e bukur e bisedën shijehollë që e solli në kërkim të banakieres. Me naivitet dinak dhe atë tension të lartë që ai ja shton timbrit të vet pa kurrfarë problemi tashmë. duke hapur e mbyllur zanore e bashtingëllore nëpër fjalë, si në fizarmonikë.
Simpati na fton edhe goca e tezes, Adelina Muça që megjithëse në stereotipinë e rurales disi injorante disi djallushe ngjall befasi me qëndrueshmërinë e vet në personazh. Të tilla personazhe besoj se janë të vështirë për tu përmbajtur prej shkrirjes brenda llojit të vet të madh. Por fjalë të mira meriton i gjithë ekipi që lehtësisht mund ta gjeni nëpër kërkime on line.
 
Nata e dytë.
Nata e dytë nisi herët. Pa u bërë mbrëmje akoma. Në gjashtë tek salla e Akademisë së Arteve. Teatri Kombëtar i Kosovës. Kaligula e Albert Kamysë. Kaligula ishte ai perandori Romak që thonin se zgjodhi edhe kalin e tij senator, Incitatusin e lavdishëm. Ka komente për këtë por që ai është një tiran që zhvati e poshtëroi e masakroi sa mundi kë mundi duke filluar me parinë e romës që e detyroi të ofrohej bordellove të Romës për të mbushur arkën e shtetit e ndoshta blerë ushtrinë që e mbante perandor. Më politike se kaq nuk gjendet.
Por jo, gjendet. Shfaqja e nis dalldinë skenike me një gjyq që është për politikën e politikanët bashkëkohorë. Besoj ja kanë shtuar shfaqjes. E përdorin tre katër herë nëpër shfaqje si pushim dhe denoncim. Lexohen ca akuza për hashima e ramusha dika andej nga veriu përtej kufitar shqiptar. Kjo prurje e re në tekstin e Kamysë e ul ritmin dhe i le njerëzit të pushojnë pak prej asaj zallamahije që si bllok i vetëm jam dakort do theksonte çdo teprim, por një gjyq bashkëkohësisht që përfundim kthehet dikush me gisht ashtu nga karriket edhe ti edhe ti, a, na çan një gjë. Përndryshe kosovarët janë të tërbum, kjo dihet. 
Gjashtë aktorët dhe dy aktoret
Të gjashtë Kaligulë, me radhë, ose bashkë, duke lënë jashtë vetëm një ose dy si objekt të tërbimit. Ose bashkëpunëtorë, senatorë, të afërt të Kaligulës. Poeti Scipio. Kasus a Kajus nga këto romakët ngadhnjimtarë. Dhe personazhe të tjerë të Kamysë. Vejnë një varg të gjatë të purpurt në qafë për të treguar kur janë rimishërime të pranishme të perandorit, e kur nuk e kanë lloj lloj llahtari mund ti pllakosë. Kaligula i ve të pështyjnë e rrahin njëri tjetrin. Ta përdhunojnë ndonjërin. Pastaj dikush ofron seks oral për perandorin. Perandori nuk rresht kurrë së dhunuari, tremburi, kërcënuari, helmuari. dominuari, kafshuari e kështu me radhë. Shtjellimet e Kaligulës për sfidimin e  mposhtjen e zotit, për vuajtjen, jetën vdekjen, pushtetin. Dominimin.
Të gjithë Kaligulë të gjithë viktima. Kamyja nuk besoj se do ta kish pranuar të tillë qasje. Ai si njeri i angazhuar politikisht e shoqërisht e çonte gishtin tek një tiran, ose të paktën ca, kurse Koliqi ynë thotë: të gjithë të gjithë. Nuk dimë nëse ai ishte aty nëpër sallën e lartë e të ngushtë të Akademisë kur aktorja thoshte: edhe ti, edhe ti! Por me siguri që po, se po mos jetë ai as unë nuk jam.
 
Shfaqja tani.
Ky Kaligula që bredh sa tek njëri aktor tek tjetri padyshim që ka energji plot. Megjithëse një aktor duket se mungonte, skena mbeti plot. Regjizori Kushtrim Koliqi nuk mendoj se ka ndonjë prurje fort origjinale në gjetje sfidash të reja për këta aktorë shumë të mirë. Se ne edhe më herët i kemi parë ata ti ofrojnë personazheve të tyre plot energji e përkushtim edhe talent. Adrian Morina edhe Shkëlzen Veseli edhe të gjithë të tjerët dallojnë, por ky grotesku tejet vital mbetet një objektiv i mbërritur me sukses edhe  më herët i skenës kosovare. Edhe ritmi, edhe kolektiviteti në ligjërim, edhe  mjedisi ka dezhavytë e veta, edhe kostumet, edhe ato skelat e metalta. Ajo lëvizje, kënga. Por kjo vetëm në terma të kompozimit të përgjithshëm se pastaj pjesa është e këndshme me skenat e veta.
Por vërtetësia e saj fiton peshë të re prej atij vrulli.  Tre veta me rradhë ulën pantallonat e përdhunuan me objektiva realizmi njërin nga miqtë e Kaligulës. Nga një minutë secili, ajo marrja në gojë prej atij shokut tjetër zgjati gjithashtu dy tre katër minutra të mira, u pështynë në fytyrë me fara luledielli një gjysëm skene të plotë, ja kafshoi veshi ai atij, të shame e të tallme
Mbresa e saj tek spektatori është e plotë. Tani ai di pak më shumë për njerëzit në përgjithësi, për ngjyrat e theksuara të marrëdhënieve njerëzore, ose të paktën bëri një përsëritje domethënëse.
Dakort, kjo energji fshin çdo tipar prej personazheve, çdo zgjatje të fjalëve.
 
Dita e dytë e festivalit u mbyll me shfaqjen e Teatrit “Aleksandër Moisiu” të Durrësit, “Pengu” nga Sajmir Gongo si autor e regjizor.  Pjesa ka në qendër një ‘kamera të fshehtë’  mes kolegësh të televizionit që tejkalon çdo cak etik e përfundon në mënyrë tragjike. Në qendër të saj është njëri prej aktorëve të përfshirë në realizimin e videos. Problemet e tij familjare, profesionale.
Në fillim ekipi i ngarkuar për realizimin e videos diskuton e vendos që aksioni i radhës do të jetë një pengmarrje. Realizon Deri vonë në nuk kuptojmë që kemi të bëjmë me aktorë, por mendojmë se bëhet fjalë për një bandë të vërtetë. Kamera e fshehtë është edhe për ne. Dyzimi i aktorit mes krimit dhe aktivitetit profesional është i lehtë e ne deri vonë as nuk na shkon mendja të dyshojmë në atë drejtim. Në fakt një mendje më vigjilente duhet të kish vënë re që aktori i divorcuar që ka nevojë për kursimet e të birit 7-8 vjeç nuk mund të ishte fort kriminel, por ne nuk e vumë re. Në fakt nuk e vuri re as pengu, drejtori i televizionit, që nën kushtet e manipulimit të kameras së fshehtë shtyhet në vrasjen e një polici e pastaj në një tentativë për arratisje vret në të vërtetë heroin tonë. Pjesa denoncon vështrirësitë me të cilat ballafaqohen aktorët ne vendin tonë. vështirësitë ekonomike padrejtësitë në tregun e punës shfrytëzimi arrogant në vendin e punës, etj.
 
Shfaqja tani,  duhet të pranojmë se gjetja e zotit Gongo është e spikatur e mprehtë. Por diçka e mban shfaqjen në kushte modestie të tepërt. Neritan Liçaj e Kastriot Shehi dhe gjithë ekipi janë korrektë dhe të përfshirë, por diçka mungon që shfaqja të përthithë brenda saj. ndoshta një karakter narrativ i theksuar?

Që të gjithë e dinë, pak a shumë, se periudha të ndryshme të historisë i kanë qejf ca fjalë më shumë se të tjerat. Sidomos në kontekste politike, ekonomike, bashkuese e ndërluftuese. Secila, me vakt, edhe i shërben fushtave elektorale edhe tematikave të diskutueshme në ceremonitë e përditshme, me karakter teorik në çdo nivel ku gjendet qytetari i orientuar politikisht. Për ne shqiptarët e sotit fjalët që kujtohen prej eksperiencash komunikimi me njëfarë imponimi domintat mund ti rendisim:  luftën, luftë e sojit, luftë e klasave dhe heroizmi  i luftës i  gjallë mes nesh, e vjetra e reja, njeriu i ri, tranzicion, dekomunistizim, depolitizim, privatizim, kundër krimit, zhvillim integrim, zhvilllim, etj..
Ja aty jemi. Te zhvillimi. B-ja e artë dhe E-ja e artë u bënë bashkë dhe si BE e artë thanë se ne mund të nisim e flasim për negociata. Një zhvillim. Vendi ndërkohë nuk duket i shëndetshëm, të paktën sipas jehonës informative.
Skeptikët thojnë se asnjë reformë nuk shkon si duhet. Rritja e vizibilitetit e kriminalitetit dhe ndoshta ai vetë, shpeshtësia e aksidentit, prishin humorin e masave. Dy ministra të brendshëm përzihen nëpër muhabete, dhe njëri është në arrest shtëpiak e tjetri, pse nuk duket i distancuar mjaftueshëm prej vëllait, (qoftë edhe prej faktit se parardhsi në detyrë gjithashtu është nën hetim intensiv pse është ca si i afërt me ca trafikantë të tjerë,) dyshohet se mund të ngarkojë partinë me kosto politike të paleverdisshme.
Thojnë për shembull se reforma territoriale, thojnë, ka mpakur zënë e pazëshëm të fshatarit dhe megjithëse ka lehtësuar barrën e marrëdhënies personale në vendimarrje duke rritur efikasitetin, ka lënë bosh hapsira në kolektivitet.
Ndërkohë që edhe në vende të tjera komuniteti tenton ti ketë pranë kompetencat e qeverisjes. Në Itali, psh, reforma territoriale e fundit çoi më shumë kompetenca në bazë e jo e qendërzoi si këtu. Në Angli qeveria aktuale,në zgjedhjet e para pati patur në program shpërndarjen e mbështetjes përmes kolektivave të vegjël. Si  borde prindërish që menaxhojnë shkolla a klube caji që kujdesen për parkun no.23 në qytet ose fshat dhe trashëgojnë fondin përkatës prej njësisë shtetërore që e kishte këtë detyrë.
Nga ana tjetër, vetë kryeministri Rama tha: “ne i ulëm të gjitha taksat, po na preu në mes qeverisja vendore. Të gjitha bashkitë janë lëshu e po mbledhin pare. (pak a shumë)”
Ndërkohë fjala ndërtim u jep tjetër ngjyrim buzëqeshjeve nëpër popullin e gjerë dhe disa bashki mbarështojnë figura të spikatura që jehojnë shembujt e ministrisë së brendshme. Ka ndonjë, që siç përflitet, si Elbasani ku kryetari e ka pak të vështirë të jetë shumë politik se duhet edhe të mbrohet, se po të lëvizi shumë e përpijnë disa vorbulla kriminale që i vijnë përqark.  Diku tjetër vorbullat nuk janë kaq fatkëqija, vorbullat diku tjetër. Por ai tashmë është një shembull i shkëlqyer i pasanikut që me i çik ma shumë mend dhe fat do kishte qenë rehat. Vetëm se nuk i kontrolloi gjërat si duhet kur kishte kuptu se ishte makut me njëfarë kronikërie. Diku tjetër si në Peshkopi më të qetin qytet të lindjes veriore një grup me ndikim e fort tutës  u rrah me një grup tjetër që nxorri si theror vetë nënkryetarin e bashkisë. Figura minore si çuni prej betoni  dhe i forti i të tërave, gjen gjithandej, pastaj. Por gjithsesi më pak se ç’ishin bashkë me çunat e komunave. Pra unë mendoj që njëfarë centralizimi është dashur, sidomos në aktivitet jo të buzqeshjes së zakonshme, ose të paktën jo asaj. Dhe ky centralizim është ofruar.
Një numër më i madh njerëzish marrin shërbimet tek privatë, të detyruar ku prej mungesës e ku prej nevojës për shërbim më cilësor. Mjeksi, edukim, transport. Buxhetet përkatëse i shkojnë nga pas. Thojnë që nuk i bëjmë dot vetë, “se as specializi nuk ja vlen, besim te vetja kemi pak, fjalët janë. Ja edhe unë nuk dua, por është rrota e inercisë dhe kjo nuk ndalet dhe veç hipën në të. “
Në drejtësi e polici po jepen shembuj. Pavarësisht mosbesimit praktika edhe mos qoftë e sukseshme mbetet precedent. Papritshmëria e reforma mbetet e lartë. Gjyqtarë të caktuar në masë të madhe u panë se janë trashur zverkun në mëkat që dënohej rëndë, por që shyqyr është lehtësuar ndëshkimi.
Këto privatizime e shpenzime janë ende në vështirësi, por ne do bëjmë shembuj në drejtësi dhe ata do të inatosen dhe do ta ruajë inatin dukë bërë shembujt e vet. Ndërkohë ende nuk dimë se ç’pjesë e buxhetit të shtetit është konfiskimi? Natyrisht nuk pritet që valë të dënuarish e ishdënuarish të migrojnë brenda e jashtë pushtetit e dënimit, por qasja e këtillë në pabarazishten e lashtë është problematike. Sidomos për socialistët që siç e tha edhe kryministri dallojnë prej të tjerëve sepse kur shohin dikë keq në rrugë ndjejnë keqardhje dhe duan të bëjnë diçka.
 Por në drejtësi  gjthsesi edhe një shembull. Gjithë policia po prezantohet me nevojën për tu prezantuar në terma të pasurisë që zotërojnë. Kur të kontrollohen edhe kalimet e pasurive ose burimet e pasurive nga ndonjë tjetër edhe ndonjë tjetër. 
Ndërkohë këta vetë në rolin e keqbërësit  nuk po tremben.  Mos vallë tashmë mjafton orientimi profesional dhe nuk ka pse të ketë implikim ligjor?  
Europianët na thanë hajde flasim një herë se sa i besueshëm jeni shoku qytetar. Ligji, ku është ligji? Po leverdia ku është Leverdia? Apo sic e thuhet në këto raste potenciali. Megjithëse nuk jam i sigurtë, po një sy është gjithmonë çelë.
Ndërkohë  zëra të nxituar analistësh gjurmojnë një ftohtësi të profecisë në fjalë të ritualit kur perëndesha ende nuk ka zbritur nga retë, madje as që e kanë thirrur akoma dhe as kurbanet e shenjtë nuk i kanë bërë gati.
Nga socialistët pritet qetësimi i zhvillimit, zoti Rama; lënia e kësaj fjale të marrë pluhur diku nëpër rafte prit një herë të merremi vesh kush po bën cfarë. Kalibrojmë sistemin kujdesemi për të lënduarit e shumtë të tranzicionit. Traumat, pësimet, gjendjet.  Pse, si  na ndikon kjo? Qetësi nëpër lagje, mbrojtje me nxitje të një fryme bashkëpunimi, mbështetje e jetës universitare dhe derdhjes së saj në komunitet. Komunikim e solidaritet ndër njerzor. Cicërim. .
Vetë Viviani kryeministri francez, i 1914ës kur ndodhnin plot gjëra, merrte mësime në Comedie Francez për deklamacion dhe sipas historianit Zeldin, harxhonte orë të gjata duke praktikuar fjalimet e veta të parlamentit sikur të ishin këngë. Kurse ne jeta parlamentare na duket edhe si log jashtëparlamentar.  Rregullatorët e diskursit nuk janë më të qartë Pjesë e revolucionit urbanistiko-politik të vendit duhet të jetë parlamenti i ri. Urgjent kuvendi i ri në formën e një amfieatri ku politikanët kanë njëfarë mundësie për intimitet dhe lëvizin rehatshëm. Fjalime si këngë. Ndërkohë që këngët e tij janë fjalim. Ndërkohë që po ndiqet vrulli i një lëvizje drejt Europës të venosur në një sallë të madhe mbledhjesh si një corridor i gjerë me një krye e një fund të vendosur para njëri tjetrit si ushtarë. Pa qenë as pranë njëri tjetrit e as përballë kundërshtarit. Edhe romakët e lashtë e shihnin në sy njëri tjetrin. Mbi kubetë e xhamtë guximtarët tërheqin vemendjen dhe rojtarët hezitojnë të ndëshkojnë.
Por jo, në vend që të deautomjetizohet vendi e të rritet kontakti ndërnjerëzor për të qenë pranë njëri tjetrit dhe të denoncohet makutëria e sëmurë; si një dobi qesharake për burra e gra me vese që i mori rrjedha e një kohe të vrullshme dhe menduan se janë më të sigurtë brenda makinash dhe të mbahet lartë flamuri i solidaritetit utopik; na ndizet dritë e gjelbër për zhvillim. Në shtrat të realizmit socialit bën pritë urbanizimi intensiv zhvillimor.
Prona, projekti, leku privatizimi, ndërkohë  20 ndër 21 gjyqtarëve që u shqyrtuan  mbetën pa fsheh nga 500 – 600 mijë dollar.  Leku që vrullon sa andej këndej nëpër duar dhe josh vajzat e bukura, djemtë azganë, dritat e tingujt, shijet, rehatinë e sediljes e ulëses e kështu më radhë.
Duke pas gjithë këtë vend, të gjithë sërish vazhdojnë e mblidhen sa më pranë një qendre me rrugët si autostrada. Na duhet qendra e qytetit andej nga treni, poshtë. Bëni në qendër një park gjigand që të ketë në qendër kopshtin zoologjik më njerëzor në vend, rrethoje atje me rezidenca tre katër pesë gjashtë katëshe. Ke dhe një lumë që sapo mbërrin prej Brarit të bekuar dhe nuk e ka takuar akoma Lanën fatkeqe. Merr lëndina atje. Shtriji gjërat i dashur, pse duhet të fitojnë pak shumë, kur socialistët trima nuk e hopsin pabarazinë.  Rrugët e vendit ende nuk po përfundojnë.
Qytetin e Tiranës ta shpallni zonë muzeale të realizmit socialist. Në turr e sipër digjni edhe godinën e parlamentit. Tja bëjmë theror tëardhmes. Akademia le të shpëtojë dh eta ketë rrënojën e bdekur mbushur me barishte oborr të vetin. E të mburren sikur gjoja ata vetë e dogjën.
Dukja e makinës nëpër Tiranën e vjetër të kushtojë 2,300 lekë të reja në ditë. Gjithkush dhe pastaj aty afër të ndërtoni qytetin e vërtetë që si në terma akitekturorë ashtu edhe ambientalë e socialë, energjitikë e kështu me radhë e ti referohet njohjes sot.
Ku të mund të shpërndahet në mënyrë të përqendruar energji përmes gazit të lirë, ku mund ta korrim diellin mëngjes për mëngjes me panele kurse secili ta ketë turbinën e vet të vogël në lumë e nëpër to të lozin troftat kukafshehti, ku të mbledhim pikat e vesës  për të zierë kafen e mëngjesit ndërkohë që flasim mes vedi. Edhe mutin ta bëjmë biskota për eukalipte që aq shumë na u mërzitën këto vite.
 Por jo, një sasi jashtë zakonisht e madhe parashë lëviz nëpër një dorë muresh e sipërfaqjesh ku me dritë e ku pa dritë e ku drurët rrinë pranë e pranë e mezi dallohen.
Zhvillimi!?  
Ja një ide tjetër me zhvillim. Me hap kanale pa fund, kryesisht në zonën perëndimore të vendit.  Po sa? 20 kilometra, tridhjetë kilometra për lumë. Një rezervë ujore nëpër Myzeqe me kanale të gjerë të përshkueshëm prej varkash mes drurësh që prodhojnë peshk ujrash të ëmbla, serenata me çifte, kallamash ku strehohet turisti postviking. Akuakulturë. Ta konkurojmë  Indokinën për prodhim orizi në impjante jashtëzakonisht  të mirëorganizume. Do ti pyllëzojmë kanalet me buaj. Edhe Bistrica duhet të nderohet me një shtrat dhjetë herë më të gjatë. Dhe mos nxitojë ashtu drejt detit se kemi edhe ca punë. 
Ultësira pranë Velipojës a nuk ja çon vallë një kanal  ujë deri afër ranës së hedhur e që kthehet mpasht në 17 kanale të vogla që  pyllëzojnë lloj lloj oazi në kthim, e përshkojnë në kthim qytezën e velipojës dhe….
“Pylli oriental dhjetpashor perëndimor, shpëtimtari i planetit tonë të dashur,” do të jetë slogan ynë. Madje jo, “ultësira perëndimore zonë këmbësore!” Vetëm nga helmi akrepave do nxjerrim 1 milion dollar për hektar. Një kile lëng akrepi kushtonte 370 mijë dollar e diçka, duke qenë lëngumë i shtrenjtë në tregëtim. Dhe ne, fap, ngrejmë hije për pelikanë që i popullojmë me akrepa që i mjelim si dele. Unë mbështes edhe dërgimin e vullnetarëve në aksion, por po nuk u pa me vend, nuk ka problem.
Kanalet në asnjë mynyrë të mos jenë më të ngushtë se të tre metra dhe ku të jetë rasti të shkojnë në shtatë a tetë. Me baltë të ngjeshur fort dhe në vendet për tu larë sipas masave të sigurisë. Me porta në pikën ku lidhen grykderdhjen për tu derdhur pastaj, dhe uji tu ndrrohet sipas nevojës dhe kërkesave mjedisore për grykderdhjen origjinale. Dheu i gërmuar të shfrytëzohet për popullimin me kodra të disa copëzave që do të mbeten në shfrytëzim nga toka e rrafshët që ndodhet aty pranë. Një kodre edhe ja komandon ujin më mirë edhe sipërfaqjen ja rrit rrafshit. E zgjedhim sa të ngrohtë e duam. Ja lshojmë lumin, ja heqim lumin. Edhe përmbytjet kemi për ti shmang. Mishkonjat që të gjitha do ti mbysim nëpër përmbytje gjakatare ditën që do lëshojnë vezët. Si në filma me alienë. Megjithëse do na mbeten harabelat pa ngrënë, po i japim edhe atyre bukë të mbetur qullur në ujë.
Mund të mendojmë për ndonjë prodhim. Ta bëjmë një vreshtë të bukur që ta hajë e ta pijë danezi norvegjezi finladezi anglezi dhe shqiptari  bashkë, si në një anekdodë të bukur ku këto nuk bëjnë gara si në shumicën e barsaletave me tre veta, ose katër përfaqësues të vendeve të ndryshme.. Megjithëse unë mendoj që të vazhdojmë me shalqinin, por të kolektivizohet prodhimi e të përdoren teknologjitë. Të bëhet llogaria të pyetet kush dashuron fshatin le të rrijë, të tjerët me short në Tiranë, Lushnje, Fier, Vlorë dhe Himarë.
Të thërrasim një mijë pelikanë nga gjithë mesdheu me pushime. Lloj lloj flamingoje e dalluar nga Tanzniakapërtë ardh mepushime. Tre javë. Të gjitha të paguara. Edhe unë nuk kam për ta derdh bukën e tharë e po jua çoj. Blejm edhe ndonjë kile peshk po qe nevoja.
Foka të ujrave të ëmbla nga Amazona do ftojmë.
Por më përpara na duhet të ftojmë dy firma ndërtimi që të kenë si ato tryelat e malit që u hapën tunelet për Kukës e Elbasan . Por, për baltë. Kanë për ta qa. Për 3 dit tridhjetë e tre metra kanal ka për të hap. Balt. Ne cajm malin. Firmat po të jenë vendase unë nuk jam kundra, vetëm thuaji  të mbajn mend që vendi është mëma jonë. Vetë Merkeli ka për ti hedh të gjitha kursimet e veta për realizimin e këtij plani. Po nuk e erdhi edhe ndonjë tjetër unë s’marrkam vesh. Fermat e krimbave të mëndafshit do ta mbulojnë gjysmën e Adriatikut me mëndafsh të shtrënguar fort që njerëzit duhet ta kalojnë duke rendur gëzueshëm matanë, por vetëm se me çorape.
Dhe kur të hedhim ne fishekzjarre gjurmën e dritës do ta kenë më jetëgjatë se çdo fishekzjarr, pse reflekton në të pafundmin kanal.
Por më përpara Teatri ynë Kombëtar duhet të ketë kryeministrin tonë të dashur spektator të rregullt. Si nuk e mbikqyr hiç të emëruarin e vet në teatër zoti kryeministër?
Për më tepër zoti kryeministër duhet të ndërgjegjësohet për dobësitë e veta në mimikë, portret, përdorim të lëvizjes së syrit. Gjatë konferencës të rëndësishme për shtyp në Berlin krah Merkelit, kur nisi të shkruhej ky shkrim, dhe gjithandej, ai na kujton që ky kyeministër nuk sheh teatër. Mund të njoftohet edhe Toni Bleri të na sjelli një trajner sysh të mrekullueshëm nga Londra, por mendoj se leverdia kombëtare e do me teatër, qoftë edhe në Londër. Ose me punë në prodhim, për tre muaj. Nuk duhen parë të gjtha gjërat nga brenda. Kjo eksperienca kaq individualiste e protagonizmit të lartë nuk ka si të jetë e shëndetshme.
Kryministri të mos harrojë përqindjen e pagës që i paguhet si përgjegjës në emërim të drejtimit të teatrit, operas, ndonë filarmonie, ndonjë galerie a ku di unë. Ai i pari duhet të duartrokasi në këmbë, i pari, për rreth 327 sekonda në premierë dhe 64 sekonda në shfaqjet që prej detyrash më serioze i humbet në premierë. Kështu shpërndani dhe pak qetësi.  Mileti është i shqetësuar. Kudo ku qeverisja shpall autoritet shpallësi tregon përfillje, edhe te “Njëmijë e një net” kështu ishte.
Po për mysliman e të krishterë kush të tha të flasësh zoti kryministër,pranë Merkelit teë shtrenjtë që rrezik nuk do ta kemi më në të ardhmen jot ë largët të Gjermanisë dashamire? Ta kërkoi ambasada, pati pyetje? Ka shqetësim? A duhet lidhur islamizma me Evropë? A është vërtetë një tematikë kaq e lidhur kjo e integrimit dhe religjionit? Pavarësisht ndjeshmërisë  Komunitete myslimane më të mëdha se ne janë pjesë evropës prej kohësh. Rriten e gëlojnë. Pastaj frika se ne po imponohemi në hapsirat institucionale demokratike europiane prej pabesishë të frymëzuara jo prej qytetërimit tonë tonë perëndimor është e pabazë, pse jemi kaq të vegjël e të vetmuar rrethuar prej fqinjësh që na trembin e mbajnë poshtë.
Ne thjeshtë jemi të varfër e të traumatizuar prandaj dhe jemi të përçartur prandaj dhe nuk kemi shumë leverdi. Ose një leverdi që mund të arrihet tjetërqysh dhe që mbetet e arsyeshme dhe e ligjshme fiton mbi integrimin dhe është fqinjësi e nivelit sui generis 371S. Integrimi europian i Shqipërisë në këtë apo atë vit është një bast garash.
Pastaj pse flet zoti Rama se ne nuk e ditkemi  sa myslimanë e të krishterë jemi (mos është zoti Rama idhujtariI kishës unitare të zonës së Shpatit që i bëri ortodoksë e katolikë bashkë?). Po bektashit?
Mendoj se ka një zgjidhje. Tani, dallimi i besimtarit e jobesimtarit po rritet. Komunitetet fetare brenda vitit të përpilojnë listat e veta të anëtarësisë dhe të na i komunikojnë. Islami ta lejojë pluralizmin e brendshëm. Sunitë tradicionalë e Vahabistë reformatorë të shpallen prej njerëzish të lirë në edicion qëndror. Komuniteti mysliman bëhet “Konfederata mbarëkombëtare e besimtarëve në Allahun e madhirëshëm.” Adventistë të ditës së shtatë e ndjekës të marangozit Jozef, dhe unitarët shpatarakë natyrisht, I kanë konfederatat e veta, megjithëse këta të fundit sikur e harruan atë muhabet më duket. (Edhe frekuentuesit ose vizitorët e herëpashershëm të quhen, mjafton të paraqiten për regjistrimin e emrit, qoftë edhe me urdhër nga babi a mami.  Edhe të  na sjellin statistikat dhe ti nuk ke pse i flet kot zonjës Merkel.Me thënë nuk e di, është keq. 12510 jehovajsa, 430,000 ateistë nga radhët e bashkimeve profesionale dhe 2,210 nga ushtria, kisa emëvetshme e kalasë Elbasan, 783. Prifti novator I filan katuni kaq e aq. )
Por ti jo, ti flet për një katastrofë të llahtarisur që se nga vjen. Jetë a vdekje në Evropë? Na pranoni direkt se është bërë shumë keq!
Do coptohemi me shkije grekë e islamik turkovahabist? Tobestakfurllah! Apo thjeshtë presioni i brendshëm për të fituar paligjshmërisht nuk do të përmbahet e pabarazia do të jetë e skajshme duke nxitur tension që gjithsesi do të vlojë diku atje poshtë? Nga vjen gjithë ky rrezik zoti Rama se na llahtarise? Rusët? Erdogani dhe njëfarë princi Arab?
Ne të shkretët po rrijmë rehat. Ti na thu jo po kanë rënë vrasjet, jo po është rehat, ky është shoku jonë nuk ka vëllezër. Gjithandej po lulëzon. Oborre për të gjithë. Kur pastaj fap: vdekje e dalldi!
Urgjent me u kthy në Tiranë e mos largohesh nga zyra prej orarit 8 e gjysëm  me 5 e gjysëm asnji ditë! Recito fjalimet para pasqyrës 12 orë në javë, shko në teatër. Takime në zyrë 12 orë. Jetë parlamentare. Aktivitete partie. Ca bon t ikatun më katun me lloj katunari që ti ngre nervat? Ata le ti takojë Fatmiri. Pastaj futja kafe të qeta me miletin nëpër hije ose ik jashtë shtetit. Këtu është rehat lloj lloj robi, na mundohesh ti që të kemi më të mirin.
 Udhëtimet jashtë orarit të punës për qëllime partiake nuk do të konsiderohen punë jashtë orarit dhe nuk do të mbështeten logjistikisht. Ta bëjë partia nga fondet e veta! Dhe mos u lodh shumë se na duhesh i kthjellët. Edhe ti rrëmbeju sa të mundesh atyre se ashtu janë ata. Ndonjëherë në ndonjë shirit mund të vish, po jo katun më katun. Ç’është kjo fushatë në një qetësi elektorale si kjo? Pa opozitë dhe për më tepër tutkunia opozitë e paqenë është në protestë nervozuese vetëm për hir të motivimit të pako aspirantëevetë ngeshëm.
Aman, se do bëjnë ndonjë lëvizje të re, se nuk e duroj dot. Të pakënaqur ka plot, tepricat janë të bollshme nëpër fushbetejën elektorale.
Ai dështim i zotit Lul në protest ishte një lajm i keq për ju zoti Rama. Ti në vend të financosh autobuzat, tallesh. Një lëvizje e re rritet kollaj, kudo përqark ka dëshmi. Alenca e lidhjes së veriut me pesë yjet në Itali ishte çudi. Gërku gjithashtu me një alencë komunisto-nacionaliste.
Darkort prania e vëllait të madh që shenjoi rritjen në lagjen socialiste do jetë e pranishme, po prap ky dreq milet e merr politikën kollaj. Fillimet kanë entuziazëm. Pazarin e përcakton ai që ka më pak lekë dhe bollëku yt mund të jetë i padobishëm. Një moment shkarje dhe partia do drithërohet nga ideja e së panjohurës. Dakort po nuk deshën çunat, nuk bëhet gjë. Por, mileti, siç e thamë, aktualisht e ka kaparin e ulët. Aman, se do dali ndonjë çudi!

Presidentet, ishte titulli i lojës austriake nga Werner Shwab, që ndodhi ndonja katër orë para mesnate një nate prilli, në ambjentet e mbyllura, mu në një nga pedonalet jashtëzakonisht të vetme të qytetit. Regjizorja Sabine Mitterecker bën  Adriana Tolkën, Ermira Gjatën dhe Eni Janin bashkë dhe befasojnë me lojën e tyre kur na tregojnë jetën dhe aspiratat dhe ndodhitë e hobet nëpër të keqen që si fill i lidh tre gratë në një takim ndonjë pasditeje të përjetshme te shtëpia e njërës prej tyre.
Fe, moshë, gjinorësi diskriminuese, shtresë, fat i keq, energji seksuale dhe ngjarjet rrotullohen për nga e keqja e ndodhur, varfëria, deliri, braktisja e familjes, përkushtimi vetehumbës, dashuria. E zeza  e zgjedhur me qëllim dhe e mbarshtuar. Në një bisedë plot rrëfime, që zgjat deri fund.
Sipas meje pjesa mund të kishte dy akte.
I pari, ku prezantohen këto tre presidentet. (Presidentet? Presidentet, pse kështu mund të jenë edhe ato, apo pse ato janë kaq të pavarura në një autonomi realiteti  vetjak sa padyshim ishin edhe presidente të atij sovraniteti fatkeq?)
 E para ish një pastruese kaq e varfër sa gjërat më të shtrenjta në terma posedimi kishte një kokore prej gëzofi që kish gjetur në plehra dhe një televizor, me të cilin fillon pjesa e që na sjell tingujt e një melodie gjermane disi të njohur. Kjo jeton me një bir pijanec, që nuk arrin të krijojë dot një lidhje për të qenë, e që dehet përditë ndërsa endet nëpër qytete si shitës ambulant.  Ajo është autoriteti moral i muhabetit dhe duket se edhe mbi ambjentin ka një ndjenjë pronësie më të lartë, ndoshta ngjarja ndodh në shtëpinë e saj, Erna (Tolka). Ajo e dënon shthurjen dhe prirjet naziste të Gretes, fanatikes shpirtmirë të qenit të vet . E ve dhe e divorcuar, Grete ka veç një vajzë që jetoi një abuzim seksual prej burrit të dytë, e që pastaj pasi humbi aparatin riprodhues prej sëmundjes, u degdis në Australi, nga ku dërgoi një herë një kartolinë, për të thënë që kish mbërritur.
Grete (Gjata), kjo mendjelehtë qejflie, egzistencialisht korrekte, mbante detyrën e skandalizimit të publikut.  Është meritë e saj që lanë sallën disa spektatorë të paekzpozuar ndaj të keqes kaq shumë (ndoshta dhe u gjetën të papërgatitur dhe kishin ardh me fëmijë në koncertin vienez të imagjinatës me teatër.)
Tjetra, Marileja (Jani), një punëtore e palodhur. Specializimi i saj është zhytja e duarve të pambrojtura nëpër kanalizimet e haleve. E thjeshtë fort në kërkesa për jetën.  Ajo që kish kaq pak neveri  ishte edhe fort e devotshme në besimin e saj në kishë e Krisht. Në fakt, të tre personazhet e shpallin besimin në Krisht.
Dhe akti i dytë ndodh po aty, e skena mbetet e njëjta, e ngjarjet, janw nw thelb njw bisedë, të pandërprera. Ndërsa vazhdonin e flisnin atë pasdite në shtëpinë e ndonjërës a në një sallë teatri e tregojnë kush janë e ç’halle e gëzime kanë e si e shohin jetën e botën , por pastaj, në këtë akt të dytë nisen trillojnë për njëra tjetrën në një si ëndërr syhapur të përbashkët për pjesmarrjen në një ballo a festë që merr e dalldiset gjithnjë e më fort. Një bisedë miqësore e intime mes shoqesh kur flasin me radhë, kthehet në një profeci që sikur edhe përmbushet. 
Fillimisht nis Erna me dashurinë e saj për personazhin e rëndëndësishëm ndër të papranishëm, të qoftexhiut. Pastaj vazhdon Grete që shpik një muzikant shtatmadh, që sa nuk e çante tubin kur i frynte bashkë me shokët në orkestrën e festës. Një fantazi fort erotike, teksa kërcenin kërcimin e tyre të parë në hijet e largëta të një salle kërcimi e kjo mendonte skenarin e një dashurie që e jetonte kur, fap, e gjeti në bythën e vet  gishtin e muzikantit. Pastaj Marileja, në trillin e vet ëndrron egzaltimin e klientelës së kësaj feste kur ajo zhbllokon tre banjat nën sfidat budallallepsëse deri në tallje të një prifti.  Monologu i saj mund të jetë edhe një miniakt.
 Profecinë, që është edhe mbyllja e asaj feste, e mban Marileja. Në këtë profeci, ajo  imagjinon përfundimin në spital psikiatrik të Gretes dhe vdekjes që qenit të saj në shkelmin e vetëm të dhëndrit të saj të panjohur, ajo i lëshohet Ernës dhe parashikon për të vdekje prej përplasjes kokë më kokë me të dashurin e vet  fort të devotshëm, disi në gjendje të mirë ekonomike dhe në këto kondita edhe të dashurueshëm.
Por në fakt, ajo që shohim në skenë është se kur e panë se fati i vet i shkoi kaq keq,  këto vejnë e gjejnë ca thika elektrike dhe nga gjinjtë e shëndetshëm të punëtores derdhën gjak prej lëngu me ngjyrën e trashësinë e duhur dhe me bollëkun e nevojshëm, ndërkohë që artopolanti këndonte zhurmën e tyre. Dhe mbyllën pjesën në gjak.
Ky damari që sjell zi është fort i shëndetshëm, por duhet pranuar që zija ishte nga më përpara, por në fakt edhe më përpara se më përpara dhe vazhdoi edhe mbrapa. Por ky brez kjo eksperiencë njihen për terrin më të errët, pse një luftë që mos me e besu kurrë ndodhi. dhe pasi u braktis shoqëria pse ajo 
Shfaqja
Mu përballë nesh ishte një si piramidë ndenjësesh njësoj si të sallës. Me bazën pranë nesh me nëntë karrike për të kulmuar tre rreshta më andej me tre karrike. Katër rreshta gjithsej. Ç’ do të thotë që në teatër jemi të gjithë të barabartë? Ja edhe ne si ju jemi, njësoj po ulemi. Apo, që presidentet ishin njësoj si  ne? Madje pikërisht pse ishin njësoj sit ë gjithë ishin edhe president? Mjafton të ulesh andej. Ashtu si ty, në një kolltuk stofi të kuq puthitur me tegela nëpër mes, sallash teatri në të dy anët ishte i ngjashmi yt, pra je ti? Shyqyr që nuk ishin vesh si për teatër. Por ato duket se nuk janë prej soji që shkojnë në teatër dhe ne aty rifitojmë besimin për të ndryshmet tona dhe përgjojmë shfaqjen.
Dy protagonistet e para ulen në rresht të parë, mu buzë paraskenës, e treta lëvizte, pastaj lëvizën të gjitha.
Personazhi i Tolkës fillimisht duhet të lëshojë një lumë fjalësh që i angazhon të gjitha. Ajo sikur ngre skenën. Ajo përdor teknikat e predikimit, gjykimit, rrëfimit, ndotit e skandalizimit, etj.  Personazhi i saj flet shumë dhe lëviz pak, tregon për vete, për të birin, shpreson ta martojë, ankohet për jetën e vet. Flet për besimin e saj, për dobinë e kursimit për dashurinë e saj.  Makiazhi i saj  një herë i bëhej një si maskë teatrale kohësh të teatrit me maska, e një herë i lehtohej fare e ajo e mbante pas. Pra një kanavasë e madhe që mezi mbushet me bojra.
 Në këtë aktin e dytë, që thashë, ajo shkëputet nga skena dhe si për të fituar një distancë e intimitet vjen e vihet në anën e majtë të sallës paralel me rreshtin e tretë a të katërt, me drita plot që i mjaftonin dhe sallës. Afërsia me karriket e përgjysmon dhe ja fsheh këmbët që në skenën e parë plotësonin personazhin e saj me sëmundje e vuajtje shtesë. Shikimi i saj është kaq plot vetbesim e tinzar, shpesh i drejtpërdrejtë. I zgjuar. Ajo rilind si personazh. Një zhvendosje e tillë e personazhit,  që lejonte kaq butësisht të fitohen tipare kaq të reja, ishte një mundësi e plotësimit të personazhit të parë. Një zhvend Pa ndryshuar veshje, e grim, duke ruajtur të njëjtën narrativë, të varfër e kursimtare, ajo tjetërsohet, bëhet objekt i ritualtit të flirtimit. Dhe gjallërohet dhe përshkon një distancë të dytë prej aktores tek personazhi.
Ermira Gjata ishte personazhi skandalizues pa dyshim na surprizoi. Zonjën Gjata unë prej kohësh e kisha të pakët në vëmendje e nuk munda të ndjek shfaqjen e saj të fundit tek ky teatër dhe që ishte nga të rrallat, por  sonte, ajo ishte kaq e natyrshme. E shlirë deri në shthurje, njerëzore deri në thyerje, e lehtë por e ngurtë. Ajo i dha. Kontributi i saj për shfaqjen ishte i shkëlqyer. Personazhi i saj vajton, shijon, vuan, dashuron, lëngon gëzon, pranon.  Mbajtja brenda pranueshmërive të spektatorit e ngjyrave të këtij personazhi, e njëkohësisht përmbushja e detyrës për të qenë provokuesja në një pjesë shumë provokuese ishte një detyrë që ajo e përmbushi kaq mirë. 
Jani ishte brenda një personazhi energjik e të vullnetshëm, e devoshtshme, e shëndetshme, naive, ajo mbetej e pamposhtur  në simpatinë e vet dhe kjo shkaktonte një rënie të lehtë tensioni dhe mbjellje të shpresës. Për postrealistsocialistët e prerjes sime kjo zbutje prej saj ishte e pëlqyeshme.  Ndërkohë që bënte edhe punën, duke përcjellë ndodhi me mutra e besim ndër ne. 

Unë ju ofrova karriges time me pavarësi prej çdo lloj konteksti dhe u mbrojta deri në fund me vendosmëri prej ditjes së parakohshme, po tani në fund nuk mund të rrija pa marrë vesh se Shvabi ishte edhe skulptor dhe shkroi 16 pjesë për teatër e shumë prej tyre u vunë në skenë e i dhanë njohje e mirënjohje gjithandej. Lindur në 1954-ën ai ndoqi artin në një shoqëri që kish tharë ndjeshmërinë nëpër ngjarje madhore ndaj ai duhet të kërkojë tronditje. Vdiq më 1994-ën.
Jonila Godole kishte bërë përkthimin e veprës dhe ishte në shqipe që i ndihu aktoret ta plotësojnë personazhin.
Mitterecker, gjithashtu austriake, me një listë punësh të vëna nëpër Vjenë e kah mos, që ngjall respekt, na ka nderuar me vizitën e saj.  Një kërkim i lehtë nëpër youtube ve në dispozicion një numër të madh ekspozeshë të shkurtra nga vëniet e shumta në skenë të Presidenteve dhe zonja Mitterecker bashkë me Gjatën, Tolkën e Janin na dhuruan një eksperiencë pranie tonën.

Ndërkombëtarët. Kjo gjerësi njerëzish që janë të pranishëm larmishëm në realitetin tonë janë tepër shpesh edhe si organika e një përfaqësie diplomatike europiane në Shqipëri. “Përfaqësia diplomatike europiane në Shqipëri” Kështu shkruhej në derë të pronës ku ishte vendosur përfaqësia e zhvillohej e xhirohej në masë të madhe ngjarja jonë. Dhe përmblidhej tek  Ndërkombëtarët.
Organika: Shkëlqesia e tij, ambasadori. Zëvendësambasadori. Krerë e punonjës të departamenteve të ndryshme nga vende të ndryshme si Franca, Spanja, Greqia, Anglia, etj. ishin aty. Dhe e shoqja e anglezit, gjithashtu angleze. Në skajin fundor të organikës, por gjithësesi me mundësi për të prodhuar raporte e projekte, dhe me kurajo, e që ka shkruar një komedi që hap filmin është protagonisti ynë, një djalë i ri në të njëzet e pestat e sipërme. Shqipet përfaqësohen gjithashtu nga një sindikalist, spiun i dyfishtë. Kamarieri, spiuni i shpallur i shefit; një servile për të cilën na tregojnë se përdorimi i mirë i zërit është aftësia që mban të punësuar, një çupkë ca si fort lozonjare që i është dhënë shkëlqesisë së tij, por pastaj shantazhon shkëlqesinë me aferat korruptive që ka me ministrin e çojnë nëpër bashkëpronësi  fabrikash e të tjerash dhe emërohet në ambasadë diku andej, dhe ministri, kopshtari që humbi në vjedhje të rezidentëve fqinj qengjin e vetëm për djalin ushtar, e të tjerë.
Ndërkombëtarët, na paragjykojnë për injorancë të theksuar, prirje për shkelje, ngatërrim në besime fetare disi pa kuptim, primitivizëm që shpëtohet vetëm me veçim. Kriminalitet të lartë. Fatmirësisht, për politikanët tanë thuhet se janë reformatorë dhe dembelë, prej zonjës Pik. Ndërkohë që mjekët perëndimorë dijnë të shërojnë me aspirina, kundrejt vendasve që nuk ja kanë idenë hiç asaj pune.
Ndërkombëtarët? Këtu, mendoj unë, duhet pranuar se shumica e problematikave janë më së pari të natyrës së njeriut. Ky është problem edhe klasor dhe i psikikës së përgjithshme, e ca thojnë: ‘homi homnes lupust est’, e ca që thojnë, - jo se është i mirë po ka vujt shumë. (Dhe në vazhdë të këtij diskutimi do doja që nën titullin përfaqësi europiane të kishim emrin e një vendi konkret si për shembull Gritanfrasp (duke zënën në gojë fillimet e cdo nacionaliteti të përfshirë,) ose Frasptangri ose Angrifraspt. Por, jo europiane, europiane është një identitet që ne e aspirojmë fort. Ne europianë jemi vetë. Edhe stërgjyshi ka qenë europian, po ashtu kemi pas një bela.)
Por jam dakort, një komedi ngjall të pagjallin, por një komedi ama. Ku është komedia këtu? Për dramë pastaj, ne e duam kamerën te plaga e jo një katalog plagësh diplomatiko-egzistenciale, jo aq tragjike, erotike, mashkullore në rini të ngjeshur e orientim gazmor ironik e të idhët. Se kjo pakson rrugët e inovacionit.

Vetëm pak para fundit, spektatorët e shumtë  shkrythën zhurmëbërjen e përfshirjes. Publiku përballë nesh atje te komedia qesh, ne rrimë të painfektuar prej atij gëzimi. Ne jemi të gjithë në dilema social politike erotike, gjeostrategjike në fakt. Qytetërimore të mbijetesës apo qysh po i thojnë.
Por në fakt funksionimi i një institucioni ndërkombëtar nga brenda është interesant. Unë kam pasur rastin të hedh vështrime vjedhurazi, nëpër eksperiencat e mija dhe padyshim jam i gatshëm të dëshmoj se janë të përhapura këto ndodhira e qëndrime. Edhe personazhet. Dhe natyra e njerëzve që i përshtatet vendit të punës. Një rrëfim për si tentojnë të përafrohen tiparet e njerëzve prej kontekstit
​
Unë u nguta e zura vend në rradhë të tretë dhe njëfarë drite e tepërt nga ekrani ma relativizon sigurinë në përzjerje për diskutime ngjyrash e fotografie,  por gjithsesi dukej se skenat ishin prej drite të bollshme. Nuhatet qasja televizive në shkëlqimin e vërshimin e ditës në perden ku projektohet.
Një fragmetim i  rrjedhës mos me ta marrë mendja. Tre marrdhënie dashurore. Madje jo, katër. Jetë institucionale, realitet shqiptar, teatër brenda filmit në katër a pesë copëza të shpërndara me periodicitet por edhe me përkitje kuptimore me kohëzgjatje që varion pa kaluar 6 minutat (ndoshta). Por ashtu edhe nja dy reflektime të rrëfyera në monolog të protagonistit që kanë edhe një fëmijë që është ai vetë, për tu ilustruar. Një balonë fëmije ka ngecur në oborrin e ambasadën e botës së lirë si një ëndërr. Pastaj një mision bamirësie për të shpërndarë ca kukulla në jetimore, dështon. Raporti, dhe pse duhen raportuar probleme. Një dashnore. Edhe një dashuri. Pushimi pa dorëheqje. Kryelartë por të brishtë dhe disi të vetdishëm për këtë brishtësi dhe komplekset që e shoqërojnë. baleti shah me njerëz të shfrytëzueshëm.
Unë aty isha i rrethuar nga ndonjë grup personazhesh të jetës së qytetit që njiheshin e dinin që do shiheshin mes tyre e ishin rregulluar për rastin. Plot salla. Energji pozitive kulturore.

Por, kaq shumë hyrje në akt të ri. Edhe fillimi i skenës dihet që është shumë i vështirë sidomos në skenar, dhe filmi e kishte kte problem, se edhe do ti dilte skenës në fund, se do fillonte tjetri. Skicimi i personazheve i falet prezantimit të parë, për 59.4 përqind të masës së vet prandaj ata ruanin secili aspirata protagonizmi në konceptimin e rolit.

Megjithëse përmendej diku “komedi, komedi!”, ne vetëm shumë më vonë na vajti mendja tek një komedi. Megjithëse, pra pjesa fillonte me këtë komedinë e shkruar prej protagonistit, që gjithë hijeshi do të përballet me ndërkombëtarët, ne vetëm shumë vonë arrijmë shpirtin e pjesës. Të njëjtët aktorë që janë në film, janë edhe në komedinë e ekranizuar me një sallë të mbushur prej zonjash e zotërinjsh në moshë që gjithashtu përziheshin në qëndrime të autorit. Edhe ta mendosh që ishte një pantomimë me bufonë qesharakë që ishin ndërkombëtarët e vërtetë. Komedia në skenë  kishte edhe një kor që mërmëriste zë lartë shyqyre e mirnjohje për llogari të miletit të gjerë vendas.

Krenare siç është për misionin e vet, pjesa lejon që fotografia të ketë dobësi për peizazhin e brendshëm të ndërtesës së rezidencës, pastaj të apartamentit të tij, një dy tre oborre lokalore e rrugë. Fotografi brenda të cilave lëviznin personazhet tonë.
Lëvizja e pakët e kameras shto këtu edhe këtë çeltësinë e tepërt si për ta parë më mirë, filmi nuk le shumë jetë jashtë ekranit. Damari dominant por fatkeqësisht i pazëshëm i komedisë, na le nervozë. Një dozë energjie mangut është aty. Një shoqëri kaq nervoze nuk mund të joshet me të tilla tablo të qeta buzëdeti ku një oborr i vogël gatimbretëror, që mban divanin e përditshëm jo larg haremit jo fort sullnator, ka një trokolitje me teatër nën një kamera televizive.
Dakort, pjesa është e këndshme ka aktrim, ka qetësi, ka atmosferë, ka fotografi, ka të vërtetë,  Një pasqyrë e karaktereve reale dhe mendësisë që gjallon nëpër përfaqësi. por e qetë.
Ajo është një vijuese në një tentim për ndërgjegjësim që ka njohur gjithfarë kontribuesi të më mëhershme dhe e di se lufta do vazhdojë. Për më andej në këtë lëm, Eduard Said bëri "Orientalizmën" veprën që përmbledh e denoncon qëndrime të tilla në gjykime përçmuese për krijimtarinë e historinë e popujve të tjerë prej akademisë evropiane. Por, gjithsesi, ne kemi dobësinë në vete që tashmë është një tipar psikologjik. Dhe historia intelektuale e tij është vetëm njëra nga historitë.
Në këtë rrafsh ku e tentojnë autorët, Konica  na kish vënë ne si ca negjër të errët zullu që dalldiseshin buzë lumenjve me kocka nëpër duar për ta vrarë njëri tjetrin e të lëçiturin tonë protagonist, që i thoshte jo se ata po tallen.  Dhe ja si erdhën punët, ne tani kemi në përfaqësi të huaj një dramaturg të ri që jo vetëm i bën palaço që në fillim të gjithë ndërkombëtarët, janë e ku janë nëpër evropin e madh, por edhe ja qin ma të mirën e ndërkombëtareve (edhe ata na qijnë ndonjë gjë, por ne kemi edhe ma të mira natyrisht,) dhe komedia dramatike është për pushimin e tij nga puna. Filmit i mungon gëzimi për këtë situatë. Ose tërbimi.
Ai është gati vajtonjës. Kontemplativ, qysh po i thot frangu. Prandaj dhe komedia e filmit është e përmbajtur dhe e pak interesante. gjithçka është e qetë. ndodhia që ndjek shfaqja mezi ngrihet nga lumi i të paprerit realitet rutinor.
Se nje tjeter eshte kjo, por në kinema na duhet djali i ri. Vajza e hijshme. Dhe një vajzë tjetër dhe ai hyn aty.
Nga kjo frëngji na lind nevoja të përshëndetemi me aktorët Eni Shehi, Kastriot Çaushi, Adela Hoxha, Rovena Lule, Alfred Trebicka, Hervin Çuli, Karafil Shena edhe plot të tjerë, që padyshim meritojnë vëmendjen tuaj dhe përshëndetjen time.
Drita e tepërt që vjen nga ekrani kur je në rreshtin e tretë, siç e thashë, duhet të mbajë një pjesë të përgjegjësisë. E vendosur në një rezidencë pranë plazhit kjo komedi verore na gjen mu në mes të dimrit të acartë (kur u shfaq filmi ishte akoma shumë ftohtë dhe shkrimi ndenji një herë sa isha duke menduar që më mirë të lejohej heshtja e tmerrshme apo me lëshu sinjale dashamirësisht nervozuese). Ndoshta lançimi i filmit duhej bërë në verë, kur syri është mësuar me dritën dhe nuk e ka aq alarmante nevojën për të qenë jashtë. Por fatmirësisht filmi u shfaq vetëm një herë dhe tani në verë mund të tentojë sërish publikun, tematika gjithsesi meriton vëmendje sepse ajo lidhet me shumëçka për si jemi e bëhemi ne. 

     Politika në shoqëri u mundësua vetëm pasi ishte bërë më e lehtë për tu artikuluar nevoja dhe nevoja për përmbushjen e nevojës, pastaj realizuar në shoqëri, si zakonisht. Angazhimi i zotit filan ose fistëk nuk kish si të ish i lejuar para se ai të quhej zot, (megjithëse arshivistët mendojnë se Z me një pikë nga pas mjafton, madje e ndryshmja është gabim,) qoftë edhe në rutinë.
Ajo që na intereson është angazhimi që sjell përmirësimin dhe plotkuptimin e përbashkët. Dhe në këtë rast angazhimi është bërë temë e ditës.  Por jo edhe po aq angazhim.
Një rreth i madh njerëzish informohen nga afër për tematika që u interesojnë dhe mbajnë qëndrim, ose të paktën ftohen të mbajnë qëndrim. Por nga ana tjetër është lehtësuar përdorimi i etiketimit ‘qëndrim’ dhe pastaj edhe lehtësia teknike e të shpallurit të tij, që i jep gjithçkaje një dimension sportiv, mos me thënë spektakolar. Dhe pakson nevojën për ndonjëfarë angazhimi më konkret.
 Dhe ja aty shfaqet politika e ditës me gjithë kompleksitetin e saj. Unë e kam shpallur që veç politika brenda partiake asgjë tjetër nuk vlen interes, po ja që janë edhe këta që thërrasin: “angazhim, angazhim!” po jo more zotëri, aty si fillim vjen zhvillimi ekonomik. Me ç’dëgjojmë, qeveria po mbledh më shumë pare, ose po e delegon këtë barrë, se gjërat duhen bërë siç duhet dhe kjo ka kosto, kjo dihet. Ndërkohë qeveria është e angazhuar në një numër të madh investimesh në qendra qytetesh dhe pikash që mendon se do të gjenerojnë me shpejtësi fitim dhe shpërblejnë investimin. Në kuptim të fitimit, qeveria si e majtë me rrënjë mu në popull që është, numëron edhe rigjallërimin shoqnor e komunikimin e të gjithëve bashkë aty mu te ai sheshi.
      Por, si fillim investimi. Dhe zërat e këqinj thojnë se shpenzimet rriten për të mundësuar shtim të lekut që virdhon dhe pastaj edhe rritje të hiseve përkatëse. Ndërkohë që turizmi është strategjik, paralajmërohet një mirëmbajtje e menaxhuar me duar të ngrohta si për vete e njërit prej nesh, dhe punë dhe lekë për të tërë.  Ndërkohë që për këtë duhen lekë dhe nuk mund të marrësh borxh prandaj merr borxhe tek një tjetër. Dhe po ta llogarisim duke u bazuar në të dhëna të sporadike e jo sistematike sic edhe na nevojiten për politikën që po flisnim. Nuk gjejmë fort leverdi. 
Pastaj, ajo që përflitet është se kur ke pak lekë shtrëngon rrypin dhe përmblidhesh si iriq dhe i jep dorën fukarait dhe i thu hajt të shtrëngohemi se është më pak ftohtë e nuk jep lekë me të dy duart sa andej këndej. (meqë ra fjala, edhe me nënat tona që dalin me kollondris shpitë duke shit rruëgve një tufë majdanoz shumë keq jeni sjellë!) Sidomos kur e ke pas gjyshin socialist dhe me argumentin që fukarallëku është i padurueshëm prandaj do e shpërndajmë kështu dhe i ra dyerve.
Megjithëse, jo gjithmonë është ky rasti.
Shkolla të ndryshme ekonomike, që dorën në zemër janë të parat në këtë lëmí, thojnë hajt të hedhim pare se kështu shtohen. Kejnesi, ky ekonomisti i madh anglez qe i pari. Ose ndonjë tjetër. Një shkollë e tërë. Dhe dora në zemër sipërmarrja private nuk ka shku keq andej këndej. Por gjithmonë është luhatur mes fitimit të madh pa vëmendje ndaj publikut apo një harmonizim më i qetë. Edhe sipërmarrësi privat dora në zemër me sy të mirë shihet nëpër gjithë perëndimin e madhërishëm. Ma i madhi fare, Donald Trumpi, presidenti i SHBA-ve, është një ndërtues, a qysh po i thojnë. Por thojnë edhe që kanë një seri virtytesh teknike që i lejojnë të jenë aktivë politikisht dhe me ndikim. Qytetari francez e italian e gjermon e danez merret me këto muhabete ma seriozisht dhe edhe i len pak kohë vetes sa mos me i rëndu fort.
     Prandaj dhe unë kam mendu se, shiko, me qeverisjen kot me u marrë. Se qeverisja është gjithsesi e mirë. Ma së pari është legjitime. Se ça do ti thuash sovranit? Së dyti, jam shumë dakort, hajt ta ndryshojmë! Dhe së treti, e kaluara e tmerrshme, me trashëgimi të gjallë të totalitarizës, situatë ekonomike të rrënuar, kriminalitet të lartë dhe aftësi të pakët për të gjeneruar mbështetje të përdorshme ndër qytetarë.

Por, tani duket se lind nevoja për një reflektim. Qeveria në një numër rastesh ka bërë kalimin e shërbimeve në duar të privatit me besim për menaxhim më të mirë. Dhe ofrim të shërbimeve që më herët nuk kanë mundur të ofrohen.
Reforma ngjashëm prek arsimin, shëndetësinë, infrastrukturën, urbane dhe për së gjati, burimet natyrore, etj. Qeveria në fakt ndjek qëndrime politike pak a shumë të shpallura dhe që kanë konsumuar etapën e prezantimit të parë me të çkëlqyerin Berisha dhe vëllanë e tij makut e të përbashkët me Ramën, zotin Meta. Dhe ShÇT-ja e tij, Kryeministri Rama nuk mundej veçse të ndiqte  shtegun nga shtatlartësia e tij burrërore dhe e artikuluar. Pa një opozitë dhe me standartin e shembullit të vet në gjenerim të empathisë politike të tregtueshmë, që për momentin e arrin vetëm vetë. Ai padyshim që është euforik dhe autoindulgjent. Ndaj leku lëviz andej këndej. Por a është kjo socialiste? apo, "Common sens, simple common sens," siç thotë edhe kënga. Zoti Rama komon sensi është një teknikë e diskretituar politike. Privatizimi jetë e mot privatizim ka qenë.
  Por Rruga e Kosovës dhe Teatri shënojnë një zhvillim të papritur. 
Një kontratë tridhjetë vjeçare që merr përsipër të ndikojë në komunikimet e karakterit strategjik me Kosovën tonë të dashur që nën kalërime të vrullshme prej luftëtarësh që nuk i tërhoqi politika dhe nuk u identifikuan dot me masën që përfaqësonin, nuk merret vesh nga shkon. Kosova, sipas trumbetimeve të lëvizjes Vetvendosje, më të madhes parti vendore, po humbet me ritme alarmante kontroll mbi burimet natyrore dhe hapsirë për tu vetkollondris shoqërisht.
Por, sipas qeverisë sonë kjo punë do ba se ka kosto dhe për të gjithë të tjerët, dhe për tepër nuk lidhet fort me Kosovën, se autobuzi e përballon, ndonjë përjashtim do ta bëjmë, kamionët se kanë problem. Shpejtësinë e rrisim, sigurinë të gjitha.
Por, më datë 31 mars 2018 një stacion për mbledhjen e taksës së mirëmbajes dhe mbylljes së investimit për kompanitë e pëlqyera të Fusha dhe Kastrati mu në të hyrë të tunelit të Kalimashit u sulmua dhe u dëmtua nga kuksianët e inatosur, ndoshta dhe me simpati të përhapur thojnë kaq e kaq mijë, ose një milion euro i hiqen ekonomisë lokale dhe i shkojnë në xhep nja dy shokëve të kryeministrit që i dajnë paret bashkë bashkë me ca pare të tjera. Kur kaq e kaq taksa i vilen konsumatorit për këtë punë. Pastaj si e kanë menduar këtë punën e kontrollit të fitimit dikur. Po sikur firmat e furnizimit me zift ta kuptojnë hilen dhe të thojnë ne nuk ju furnizojmë hic se me ziftin tonë do derdhim një monument zifti në Paris prej qejfit të integrimit Europian dhe firmës së mirëmbajtjes i leverdis që të mos amortizohet rruga e bën kalimin aty 1000 euro për makinë. Ose 788, po qe me abone dhe ke fatin e lavdishëm të jesh kuksian? Atëherë, do vijë vetëm Ramushi për Bajram dhe do shkojë vetëm Rama për festival të kërcimit të dervishëve fluturues.me nga shtatë makina secili. Dhe me njëfarë zbritje, natyrisht. Megjithëse kontrata me siguri që e përjashton, por si fantazi me ndikim politik e kam fjalën, dhe shtoi: Se unë ta hap kokën me gur! dhe bababum këta. Policia. Aty. Prokuroria. Gjykata. Dhe pastaj reforma në drejtësimë e madhërishmja e uniformave që sikur po sjell ca emra në vëmendje. Milion euro gjykatësit. Po ma shumë nuk dimë.
Erdhi edhe gjermani që na tha se në Gjermani të vrasin për këtë muhabet. Po shyqyr nuk ishin vra.
     Pastaj është Teatri Kombëtar, që nga ana tjetër përfshin pak a shumë të njëjtat personazhe edhe nga qeveria edhe nga firmat. Por në këtë rast përflitet pagim me tokë të një investimi për ndërtesë. Sa hapsirë e saj, sa lekë e kush do i marri, e ku do i çojë na duhet me i peshu. Si korrespodon me vlerën e investimit dhe pastaj nga ky cmim nisim e bëjmë llogaritë për kujtesën tonë kolektive, mundësitë e lëvizjes nëpër qytet. Që na ndihmon për braktisje të konceptit të zemrës së qytetit si një hapsirë që ka publiken e përbashkët në shpirt kundrejt pronash e pronarësh të pasur. Mendojmë për ca vite të tjera xhag e xhug mu në zemrën e një qyteti që e njohëm në shembje e ndërtime e ashtu vazhdoi sa jeta. Pse kjo punë rastis me leverdi?  Zot i madh, nuk kemi lek, nuk ka as ku me marr borxh dhe jemi duke i marr borxh një tjetri dhe nuk pushum kurrë duke rregullu të njëjtat rrugë e të njëjtat sheshe e ministri.

Prandaj. Hollë hollë, nuk duam fare Teatër Kombëtar aty. Teatri Kombëtar ti dhurohet lagjes numër 5, dhe le të mbajnë aty veglat e punës zdruktharët e shkollave të mesme të kësaj lagje, ose ta japin me qera po deshën! Teatri Kombëtar të zhvendoset në Butrint ose Amantia! Dhe të funksionojë vetëm me abonim për fanatikët.
Nga ana tjetër, shteti ka përmbledhur dorën në shpenzimet e veta e leku po shpërndahet me privatë në mjeksi, arsim e kudo. Kostoja e mirëmenaxhimit bëhet kultivimi i pabarazisë. Po pastaj të pabarabartët rrezikojnë ta mbajnë sistemin të shtrembëruar.

Politikisht, socialistët ose ndërrojnë emrin ose një arrivist rijosh, që të jetë sa më i pashëm fizikisht e shpirtërishtisht ti imponohet partisë. Ndërkohë edhe ndizen radhët disi, edhe mbahet romanca brenda socialistëve dhe harrohet përfundimisht telenovela demokratikase me Lul Humburiturin e të nderuarin zotin Asedhenji Tjetër. Rama mbaron këto pazarllëqe të fundit, pasurohet shpirtërishtisht sa më s’ka dhe kujtohet se ngadhënjimi i tij duhet të jetë global dhe nis nga Kuba turin botëror për rilindjen botërore. (Po ata nuk e lejn të iki dhe e mbajnë aty ku bëhet edhe imam i parë kishës së parë revolucionare në Havanë me profil eurokomunist.) 

Pra, humbja e politikes në këtë moment të prapambetjes politike për shoqërinë tonë është tragjike. Tani që në vend të Berishës kemi një viç të artë që është demasku si objekt idhujtarie pa leverdi.

Vdektë komon sensi sot, ishalla!
      Për të shpërblyer durimin e atyre që lexuan këtë shkrim deri këtu, kam një lajm: Mbërriti në fletore zyrtare vendim nr. 165, datë 21.3.2018 për “Metodologjinë e procesit të vlerësimit të veprimtarisë kërkimore-shkencore të njësive bazë të institucioneve të arsimit të lartë" Vlerësimi i qendrave të kërkimit do të bëhet sipas katër kritereve të njohura: bibliometrike, impakti, infrastrukturor dhe ndërkombëtarëzimi, megjithëse nuk e dimë se si do të funksionojë shpërndaja e ndikimit të organizmi i ri. Apo thjeshtë me mbështetje? Po po, me siguri për shpërndarje të mbështetjes. por ajo që na intrigon është theksi në dokument. ndër katër pesë faqet e urdhëresës gjejmë: 

 “Anëtarët e personelit akademik të njësisë bazë do të kenë akses individual të përdoruesit të kodifikuar dhe të mbrojtur, për vetëdeklarimin e veprimtarisë kërkimore-shkencore të drejtimeve kryesore të fushave të kërkimit dhe të disiplinave specifike.
2. Drejtuesi i njësisë bazë ka akses individual të përdoruesit të kodifikuar dhe të mbrojtur që shërben për ndjekjen dhe monitorimin e të dhënave të deklaruara nga anëtarët e personelit akademik të njësisë bazë.
3. Agjencia Kombëtare e Kërkimit Shkencor dhe Inovacionit është përgjegjëse në bashkëpunim me Qendrën Ndërinstitucionale të Rrjetit Akademik Shqiptar për administrimin e portalit “Vlerësimi i veprimtarisë kërkimore-shkencore”, sigurimin dhe ruajtjen e të dhënave të publikuara, zbatimin standardeve të përgjithshme të vlerësimit dhe certifikimin e rezultateve të vlerësimit." 

Duhet të jeni fare i pandjeshëm lexues i nderuar nëse nuk ju intrigon ky intimitet që institucioni shpall të dëshirojë me kërkuesin shkencor të njësisë bazë. Në rast se nuk intrigoheni nga ky intimitet i shpallur ju jeni fare i pandjeshëm. Por nga ana tjetër sigurimi dhe ruajtja e të dhënave të publikuara nuk është se është pa leverdi. do ketë një qendër për të dhënat. jam shumë dakort, edhe për raportin dhe ndikimin e tij në shpërndarje. vetëm theksi është pak shpërndarë gabim.
Kjo qasje nga njëra anë pakëson peshën e marrëdhënies personale brenda njësive bazë e nga ana tjetër delegon kompetencat në qendër, për të cilën akademikët topolakë gjithmonë ankohen se është një çerdhe ku dremisin oborrtarë të vetkënaqur që nuk janë fare kuriozë dhe mund të jenë mirë me oreks. 
Unë për fat të keq këtu jam tek krahu i qeverisë për të cilën mendoj se bën mirë. Një rigjallërim i luftrave për kontroll në katedra nuk duket keq. Qoftë edhe që gjallërimi mendohet thjeshtë në rivalitetin midis katedrave, që është akoma më mirë. Gjithsesi. Le të ketë një institucion qendror.
Ai në fillim do mbështesë ca grupe, do shpërndajë ca lekë, por pastaj po nuk e shkrinë me siguri mund të jetë i dobishëm në kompleksin e veglave që mirmbajnë e kultivojnë kërkimin shkencor.  Megjithëse nuk përcaktohet kush do të jetë përgjegjës pë mbikqyrjen e llogarive të Facebook të kandidatëve në fjalë, çështja mund të jetë me interes. Kërkimi shkencor më duket se do të mund të shiste shërbimet e veta. Kërkimi shkencor ndoshta do të fillojë të lulëzojë. Tani që mund t’ja tregojmë të gjitha hyqymetit në intimitet, me siguri që ka për tu ba lulja pemë dhe bashkia nuk do ketë hiç më nevojë të harxhojë energjitë në atë operacionin e lavdishëm të pyllzimit orbital se do të mjaftojë lulëzimi i asistuar prej kërkimit shkencor.
Por unë me interes të veçantë shoh edhe klasifikimin e fushave në fund të vendimit. Shkencat e para të natyrës sipas klasifikimit janë matematika dhe informatika. Po jo more shokë. Natyra është një gjë tjetër. Pastaj, matematika dhe informatika bashkë? E madhërishmja informatikë. Që ka nderin që edhe në Komisionin Evropian të ketë komisionerin e vet, ngushet bashkë në sektorin e lavdishëm të matematikës, që për ne është është një nënsektor i pedagogjisë. Përpiluesi i versionit të redaktuar të këtij klasifikimi duhet patjetër të simulohet artificialisht në korigjimin në të ardhmen e lavdishme.

Ka ardh Makbethi, ka ardh Makbethi! ushton jehona, ndër teatërdashësit tanë. Nga Kleidi Kapexhiu. Makbethi, një ndër personazhet e spikatur të Shekspirit të madh, që edhe rikthen trillet e fatthënies e edhe ngërthen ato që janë njeriu. Pikërisht kur pati më shumë, Makbethi deshi më shumë, e për një ëndërr shtrigash nëpër natë preu në besë mikun mbret.
Në fillim na duhet t’ja thurim lavdet që i duhen Shekspirit se përndryshe na e lëshon gjëmën. Makbethi duhet pranuar se ndër vepra të Shekspirit gjallon prej veprimit të vet, ka egzekutimin e një fëmije në skenë, megjithëse jepen dënime të ngjashme. Në skenë vritet edhe gruaja e Makdafit.Vritet Dunkani, Banko. Kurorëzime, dyluftime, kokëprerje. Darka.
Makbethi dhe e shoqja u çmendën. Zonja Makbeth e obsesionuar pas një njolle gjaku që imagjinonte se kishte në duar vrau veten ditën që i shoqi do vritej në betejë. Edhe shumë më vonë, Kadareja do të dëshmonte se sapuni për duart e saj nuk ishte gjetur akoma. I biri i Bethit[1] shihte fantazma i vetëm. E jo si Hamleti që e thërritën shokët të fliste me fantazmën që shfaqej në mure përnatë. Edhe Mbreti Lir kur u çmënd, më shumë si nga halli e kishte. Kurse Makbethin tonë e shtiu e pandërgjegjshmja e vet në siklet e i dilnin fantazma viktimat e veta. Në fjalë fundit ai ja hedh fajin besimit të gabuar në magjistrica.
Shfaqja tani.
Dashuria ime për thellësitë e skenës së Teatrit Kombëtar sërish gjen shprehje tek ajo alamet skenografie me thellësi e lartësi të bollshme. Bosh. Kufizuar në anë prej nja pesë kolonash boll të larta e me gjerësi ndonjë metër e ca. Pa ngjyrë që të konsumojë ndonjëfarë kureshtje.Me një fund që zbardhëllon. Nëpër bosh lëvizin personazhet e dramës.
Shtrigat, një risi. Tre shtrigat janë veshur hijshëm si në ndonjë film gazmor hollivudian dhe ecin anash duke përparuar me këmbën e djathtë.Dhe këndojnë në një melodi gati optimiste planin e tyre shtazarak, për ta nxitur Makbethin ta vrasi Dunkanin mik në shtëpi të vet ku mbreti e kish e nderuar me vizitë.
Skenografia fort e pëlqyeshme e eklipsonte fare sallën. Muzika pastaj. Një muzikë gati industriale tingujsh që përsëriten ritmikë ose krejtësisht të çregullt diçka si hekurat e një menteshe që fërkohet me zhurmë. Ndonjë violinçel ishte diku. Tensionuese dhe e tensionuar, por gjithsesi, e pranueshme.
Ndriçimi, në koncepte për mendimin tim, ishte korrekt, por në masën e dritës skenave të caktuara unë mund të merrja guximin e të bëja si kompetent. Ndërkohë që driçimi i mesit të sallës na qe ajo zilja që dëgjohej dikur para fillimit të shfaqjes. Pastaj na tregoi edhe fundin.
Për më tepër kemi edhe maskat dhe kostumografinë, fort të spikatura. Vetë Makbethi ka një kostum të kuq në një prerje moderne. Duket gati i hijshëm në kuqëlim. Fytyrat gjithashtu janë ngjyer në funksion të karaktereve të tyre. Kontraste të theksuara, shkëlqim e bollëk.
Këtu direkt na duhet të rikthehemi tek regjizori që shpërndan peshat e shfaqjes në një qasje disi të re. Llojet e lëvizjes janë identifikuese për personazhet. Luftëtari i fillimit që informon Dunkanin ecën çalamançe, me njërën këmbë të keqvendosur a të shtrembëruar që e çon përpara ngadalë. Këtë tik e ruan edhe kur luan një personazh tjetër, atë të tre vrasësve. Edhe fisniku lajmëtar e luftëtar ecën çuditshëm. Sikur vrapon po i ngadaltë. Makbethi ecën me dorën e shtrirë përpara sikur kërkon të ngërthejë diçka. Si ai ecën edhe Banko, miku e bashkëkomandanti i Makbethit, e që mbështetet tek Makbethi ndërkohë që tërheq nga pas një bir ndoshta tetë a dhjetë vjeçar e që profetizohet prej shtrigave të bëhet mbret dikur[3]. Natyrisht ka një mori lëvizjesh të tjera, por edhe ato janë sa më eksplicite të të mundet.
Lëvizja është e ritualizuar në masën 65.4%, (mos qofsha ngatërru te ai pjestimi i fundit).
Por më shumë se kaq, te fjala. Një theksim i fjalës së shqiptuar kundrejt aktrimit, ritmit, tensionit e joshjes, argëtimit a bastisjes për gajasje. Për të cilat ka rastisur të ankohemi në herë të kaluara. Me një simbolikë të thjeshtë personazhet përparojnë. Duke i qëndruar me njëfarë këmbëngulje vendimit për përdorim të gjuhës së Nolit.
Sjellja e dramës nëpër kohë është realizuar në ekuilibër. Si nga kostumografia. Mbulimi i fytyrës me ngjyra sa për një maskë të plotë. Një maskë që është primitive në shenja. Gojë të liga, sy të errësuar, përgjakje, meitëri, dyzim janë përcjellë me ngjyra të thjeshta e fine. Maska që ka mijëra vjet që është art nuk mund të mos ofrojë sërish. Dhe maskat janë shumë në krijim të karakterit të personazheve. Vetëm mbreti shpëtoi prej tyre.
Ngjyrat e karaktereve të personazheve janë bashkëkohore, përdorimi i zërit prej tyre për ndërtimin e këtyre karakteve është bashkëkohore, megjithëse fjalët janë po ato të 1606-ës apo në shqipe të Nolit. Ky është një kontrast me përdorim të përhapur, por gjëja ndonjëherë kënaq e ndonjëherë acaron. Në këtë rast është bërë me finesë dhe bukur.

Makbethi është i dominuar nga poshtërsia më fort se Makbethi që mund të njihet në lexim. Ajo e tkurr këtë hero të luftës në përmasa njerzore në shfaqjen tonë. Indrit Çobani në realizimin e personazhit është fort i qëndrueshëm. Çdo zanore e teksit sëllohet dyshe nga goja e tij. Ledi Makbeth prej Luli Bitrit sikur nuk dominohej prej ndonjë tipari i karakerit, ajo mw shumw se tw gjithw mbeti nw fjalw. Banko (Genti Deçka) më ndjekës e i pwrkorw, Rosi (Neritan Liçaj) më i ngadaltë e i munduar prej lëvizjes por në vrapim të pandalur. Malkolmi (Suela Bako), biri i mbretit të vrarë është i rrëmbyer e nervoz, dhe nën maskë ka një femër, ndërkohë që vetë mbreti (Arben Derhemi) është edhe garip edhe babaxhan edhe administrativ. Makdafi (Laert Vasili) më burokratik. Dhe tre vrasës e dy ushtarë mblidhen në vrasësin e vetëm të shfaqjes (Xhino Musollari), që solli edhe ca epsh dhe ca përulësi servile nëpër vrasje me koditje tw pwrswritur e kontakt tw gjerw (ky e vrau të shoqen e Mekdafit mu në skenë, megjithëse Shekspiri i tha vetëm ta ndiqte nga pas jashtë skenës ku fati i saj të mbetej i panjohur për momentin.Ndërkohë që lanë pa sjellë në skenë kokën e Makbethit.)

Por, pjesa për fat të keq nuk na përthithi. Megjithëse gjithë ata burra me kama nëpër duar lëviznin nëpër skenë e gjithë kohën intrigat ja zinin vendin intrigave, haluçiacioneve a tërbimeve, gjykimi im ishte se situata mbeti e ftohtë ndër spektatorë. Unë si përgjues i zhvillimeve në sallë e ndjeva edhe qetësinë po edhe ndonjë kapitje aty këtu se fraza është e gjatë.
Mos vallë donim më shumë aktorin?
Ata mbetën atje prapa maskave, me lëvizje të koreografuar prej minimalistësh shenjadhënës. Vetëm me zërin për të mbushur detyrën e përçimit. Në një hapsirë më të madhe të skenës për tu mbushur se zakonisht. Megjithëse në një rresht të afërt, u ndjeva largë skenës. Skenë e madhe i bënteaktorët si më të vegjël. Zëri si më i pakët. Në një shfaqje me peshë të shtuar për ngjyr e tingull e fjalë këto ndikojnë. Por nuk po them se aktorët nuk janë aty shprehës e krijues të personazheve komplekse.
Por diçka diku më le si botanist. Duhet të jetë ndonjë vidë diku.
Për shembull, ndonjë skenë ja del me vështirësi të bëhet pjesë e së tërës. Është pa forcë, zgjat, lodh për ç’vazhdon më tej. Sikur nuk na ngopin me ngarkesën e vet kuptimore dhe emocionale.Nëpër të ka të çara që lejojnë të shpërqëndrohemi dhe rikthjellojmë hetimin e pjesës.
Përpunimi i tektit për mendimin tim do ta kish dashur një kujdes më të madh. Ndonjëherë, konteksti i fjalës së rëndë mes personazheve sikur tretej dhe dialogjet shpërndahen andej këndej dhe bëhen lodhës për shkak të kapërcimit.Ndonjëherë skena të gjata përfundojnë në episodiken e largët. Në një moment mua mu duk se një pjesëz skene kish ngatërruar rradhë e kish dalë para shkakut të vet.
Dhe pjesa, ndoshta, thjeshtë donte një ngjeshje më të madhe. Këto mjete teatrore kërkojnë largimin të shpejtë. Se ti nuk rri e bën muhabet me mjete shprehëse kaq të drejtpërdrejta. Në një farë mënyre kemi një spektakël. Jo ndonjë ngjeshje të shumë, por sa për ta rritur disi vibrimin. Unë vetë, më parë, e thashë se fjala kish fituar vlerë të veçantë në shfaqje prej shkrirjes së personazheve në pak vija të trasha falë ngjyrosjes së fytyrës dhe lëvizjeve të pakta e me domethënie të zgjatur shumë. Por edhe e kundërta qëndron andej këndej nëpër pjesë.
Zoti Kapexhiu na gëzon me shijen dhe finesën e vet dhe të bashkëpunëtorëve. Shpresojmë që ai të ketë mundësi e dëshirë të na tregojë prap.


[1] Në shënimet e informuara të Nolit sqarohej edhe që Mak i thokën birit.

[2] E zgjodha këtë varg dhe për të plotësuar disi pjesën që këtë skenë sikur nuk na e nguliti në kujtesë dhe për larminë e madhe të argëtimeve letrare që sjell. E jo vetëm. Shëndeti mendor dhe diagnostikimi i tij është aty. A është kurimi prej brerjes së ndërgjegjes kompetencë e mjekut a priftit? Kurimi i obsesionit sot padyshim që është çështje e shëndetit mendor, por aty është edhe lezeti i ndërgjegjes, që supozohet të mbetet gjithsesi racionale.

[3] Dhe Fleanci na paska themeluar familjen e Stjuartëve që i dhuruan mbretërisë shtatë a tetë mbretër

Gishti, nga Doruntina Basha, e paska këtë titull pse nusja e tendosur nën stres çan veten me thikë në gisht. Kjo gjakosje bëhet shkak që vjerra të ulë presionin dhe të krijojë hapsira për komunikim për kohë të mjaftueshme sa të kemi një dramë. Një gisht tjetër që përmendet në pjesë është ai  i nënës së vjehrrës që dikur në të kaluarën kishte prerë fare gishtin duke gatuar. E vetë vjehrrës i ra barra të kujdeset për familjen kur nëna u sëmur. Një nga këta dy gishta i dha titullin kësaj pjese tragjike. Ose të dy ata gishta dhe plot të tjerë. Gishti, kjo shqisë e prekjes, megjithëse adresë jo fort dinjitoze e gjeografisë trupore, trup mbetet.
Historia është e Kosovës si dhe autorja. Historia është e tillë: Dikur, ulen për të ngrënë bukë. Dëgjohen zhurma jashtë. Babai urdhëron birin njëzet vjeçar që të dalë e të shohë. Djali vesh këpucët e të atit për kollaj e del. Aty ka ushtarë që i rrëmbejnë e i hipin në kamion. Del edhe baba i nervozuar pse djali ja veshi këpucët, e rrëmbejnë edhe atë. Dhe tani një nënë e brishtë në thyerje për dhjetë vjet i pret përditë. Krijon ato shenjat e veta për mbërritjen. I pret në mars, i pret kur ka stuhi, i pret gjithmonë. Dhe nusja rri me të. Herë duke besu edhe vetë, herë duke e dit shumë mirë. Ndër fqinj njerëzit që ishin rrëmbyer ishin kthyer tashmë të mbyllur nëpër qese plasmasi të zeza. Ndër ato mijëra që janë të humbur në Kosovë padyshim që kjo histori është e vërtetë.
Dhe vjerra bën shtrigën me nusen që rrezikon t’ja marrë dashurinë e të birit. I mbrohet përçarjes në marrëdhënien familjare dhe e bën zap e e ngarkon me detyra. Fillimisht shfaqja i mëshon situatës së vjehrrës e nuses dhe e le disi në plan të dytë rrëmbimin e zhdukjen e të zhdukurve që edhe në narrativë bëhen pjesë e komunikimit diku nga fundi. Dhe kjo ndarje e të gjallëve me të gjallët jep konkretësinë e nevojshme për tu përfshirë.
Dhe aktoret e nisin shfaqjen me përsëritje të këtij komunikimi ritual. E kujdeset për cantat, e gjërat e tij e gjellërat për të, e bëhen gati të ikin diku. Nusja do iki fare te nëna e vet. Dhe nëna e saj shahet. E soji i saj. Dhe plaka është e egër e dhunshme, autoritare përçmonjëse. Dhe në këtë komunikimin ritual të kësaj përditmërie, ishte gjaku ai që siguron qetësinë për pak, dhe kjo vazhdon.
Pra është e qartë se barra emocionale që duhet të përcillet është e madhe. 
Regjizore Bojana Laziç e dramatizuse Olga Dimitrijeviç. Me aktoret Rozi Kostani dhe Ina Morinaj.
Regjisorja ka vendosur që disa mesazhe të përcillen prej gjuhe trupore e lëvizje intensive, apo fjalës së përsëritur. Përdorimi i simbolit është i shtuar nëpër pjesë, e megjithëse ai është i spikatur e i përzgjedhur që të përcjellë ngarkesën e përgjithshme, është ky përdorim që e përmban disi tragjizmin, na mban pranë idesë së teatrit e shfaqjes e na lehtëson kapërdirjen e rrëfimit.
​Kjo qasje krijon gjithë komoditetin e nevojshëm për aktoret që ta mbajnë vëmendjen te vetja e të mbeten të natyrshme, megjithëse u duhet të jenë përcjellëse të emocioneve e brenda situatave që kondensojnë periudha e ndjesi që tejkalojnë rrethanoren. Të sigurta që notat e larta nuk do të bien në falsitet, prej natyrës së pjesës, të dyja aktoret kanë lirshmërinë e nevojshme për të mbledh simpati e për të impresionuar.
Edhe Kostani edhe Morina janë të këndshme e në lartësinë e detyrës.
Pjesa duket se ka nevojë për njëfarë familjariteti prej sallës e spektatorit dhe e kishte. Personazhet lëvizin brenda një banaku katror, me brinjë diku tek katër metrat e pa dalje, që vetë është i vendosur në mes të sallës Gëte, të Teatrit Eksperimental. Vizita ime e parë aty. Dru ngado. Muret me dërrasa, karriket e mira, largësia e rreshtave e duhura. Ndriçimi i mirë. Ngrohtë. Me dyer nga të katër anët. Me një të hapur kurioze atje lartë.
(Shtojcë e palidhur)
Një sallë kaq e bukur e që na gëzon e që na çon mendjen mu në debat të ndërhyrjes tek Teatri Kombëtar, që së fundi përfshin edhe Eksperimentalin. Shokët e Bashkisë, a kush po i rregullon letrat për këtë zhvillim, mund ta kishin marrë mundimin e ta njoftonin menaxhmentin e Eksperimentalit për idetë e tyre e ta kursenin investimin që u bë.
Nga ana tjetër, diskutimi për teatrin implikohet në një zhvillim arkitekturor e urbanistik të qytetit që tejkalon diskutimin për teatrin dhe rikoncepton zhvillimet në një zonë që dikur kryeministri e pati menduar si një zonë pedonale me tre postat e ndërlidhjes me hyjnoren nëpër skaje e me një zonë që ta lëvrojnë këmbësorët përmidis. Por situata ndryshoi. Ne e dimë se presioni prej zhvilluesve është i madh dhe ata i kanë karakteristikat që fjala të mos i shkojë kot, po qyteti po hapet gjithandej, pse prap këtu? Në bllokun e ndryshuar tashmë kanë mbet parcela, a ndonjë vilë e së kaluarës së keqe që mund të shkulet. Hajt, gjejani diçka tjetër atij zotnisë që do me patjetër trullin aty!