Hamleti, Luiza Xhuvani dhe eksperimentaliteti
Hamleti është një kafshatë e madhe e sillës teatrore nëpër shekuj. Shekspiri ngjeshi kolosë të dramaturgjisë që rrinin aty që prej lashtësisë, për të gjetur lozhën e vet brenda skenës teatrore. Pishtarë të qytetërimit tonë, sot, thanë që u ndezën prej fjalës së tij.
Hamleti një margaritar në kurorë të kokës së tij.
Plot me lloj lloj delikatese që e bën veprën të rrezikshme.
Dhe këtë rrezik e mori përsipër regjizori Enke Fezollari, në Teatrin Eksperimental “Kujtim Spahivogli" në tetor të 2015-ës, me trupën e këtij teatri përbërë prej aktorësh të rinj në moshë, që nuk ka shpallur ende pretendimet e veta. Një ogur i keq që e fsheh termi eksperimental, megjithëse nuk ka lidhje.
Luiza Xhuvani ishte Hamleti. Hamlet i mençur e i dashuruar. Trashëgimtar i çmendur, e i bukur, e rinor. Një princ. Princi i Danimarkës.
Një grua? Çdo një grua në mish të Hamletit? Të na kujtojë se ingranazhet psikologjike që lëvizin Hamletin i ka edhe femra? Ajo njësoj pretendon frone dhe ofron besnikëri e shërbime? Ajo njësoj di e ndjen, njësoj çmendet? Një metaforë e dobishme me prapavijë sociologjike për popullin tonë artdashës dhe me barazi gjinore anemike?
Apo gjithsesi, shoqëria jonë e preferon të femrës krahasuar me të mashkullit imazh. Dhe plot shoqëri të tjera, natyrisht. Se femra si më e butë e paqsore është.
Apo mundësia e të pasurit të Luiza Xhuvanit dhe dëshira për të pasur Hamletin e vunë regjizorin në të bërë të kësaj shfaqje kësisoj?
Ngjarja
Pjesa është e njohur, ndaj zgjatja në të rrëfyer të ngjarjes do të ishte e gabuar, veçse në të shquar të ndërhyrjeve që regjisori ka bërë për shkurtimin e kompaktësimin e pjesës sipas vizionit të vet. Siç e thashë edhe më lartë pjesa është kompaktësuar shumë dhe përveç asaj që është hequr edhe ajo që është lënë i ka hapur vend veprimin skenik dhe elementëve të spektaklit që englendis dhe emocionon.
Fillimi. Fantazma e babës Hamlet disa herë vjen mbi mure ku miq të Hamletit rrinë e bëjnë roje për rrezikun që mbretërisë i kanoset prej zotërimeve norvegjeze. Por fantazma e mbretit të vrarë vjen dhe i trazon.
Hamleti i pezmatuar detyrohet të ndjekë martesën e mamasë me xhaxhain e vet, tashmë edhe mbret. Koha e zisë i duket e pakët dhe dyshon. Ndërkohë prezantohet edhe konflikti që po lind me Norvegjinë.
Pastaj ikën Laerti, biri i Polonit (këshilltari i mbretit e ministër i shtetit), që i le Ofelisë, motrës së tij dhe dashurisë së flaktë të Hamletit porosinë të hapë sytë e ti ruhet dashurisë me Hamletin princ. Vjen Poloni, e nis Laertin dhe pastaj i ndal Ofelisë të shihet me dashurinë e vet. Pastaj Hamleti sheh e takon fantazmën e babës dhe mëson që vdekja i tij në fakt ishte pasojë e vëllavrasjes. Për të maskuar hakmarrjen e vet bën të çmendurin.
Poloni i thotë mbretit e mbretëreshës që është refuzimi i dashurisë që ka për Ofelinë ajo që e nxorri princin prej binarëve.
Ndërkohë dy miq të rinisë së Hamletit vijnë e u kërkohet të zbulojnë shkaqet e marrëzisë së tij.
Për të vërtetuar fjalët e fantazmës shfrytëzon aktorët që rastësisht vizitojnë oborrin dhe tërbimi i mbretit e bind se gjithcka është e vërtetë. Pastaj mbreti rrëfehet se në fakt ai është vëllavrasës dhe Hamleti mund ta vrasë tek falet, por vendos që mos e vrasë teksa ky i lutet zotit me frikën se kështu ai shkon në Parajsë.
Pastaj takon të ëmën e i thotë: si moj e poshtër e bërë këtë e këtë; dhe në gjaknxehtësi e sipër vret Polonin që ishte fshehur për të përgjuar tej perdes. Shpejt vjen Laerti për hakmarrje. Hamletin e nisin për Angli, ku mbreti përgatit vrasjen e tij, por piratët e rrëmbejnë duke e shpëtuar njëkohësisht.
Ofelia që hyn e del në dashuri, vajtime e çmenduri mbytet në lumë.
Mbreti e Laerti komplotojnë vrasjen e Hamletit në duel.
Vjen Hamleti lufton me Laertin dhe vdesin Hamleti, Laerti, mbreti e mbretëresha. Dhe gjithçka mbaron.
Pjesë të bollshme i janë hequr pjesës, ndonjëherë duke peshkuar ndër skena ndonjë monolog të famshëm e ndonjëherë duke i lënë të shkojnë të humbura krejt.
Shfaqja
Lëvizjet janë të shpejta. Aktrimi shprehës në lëvizje e me lëvizje plot. Ritëm. Një tren që marshon me shpejtësi dhe në të një njeri që lëviz në drejtim të kundërt që ne ta shquajmë më mirë.
Ndërkohë që përqark vrulle të pakoha ja shtrojnë ngjarjen e vet, ku të marshojë, Hamleti derdh qetësisht magjinë Shekspiriane. Të tjerët vetëm i shërbejnë konceptit regjisorial.
Muzikë moderne deri në polifoni labe. Një vajzë këndonte. Një vallëzim bashkëkohor për të sjellë duelin përmbyllës. Në skenë një si rrugë që ngjitet e zbret për ti dhënë zhurmë hedhjeve e për të na bërë të kujtojmë dicka. Veshjet të gjitha të zeza. Një militarizim dhe mprehje e çdo karakteri.
Poloni për shembull. Poloni është një shtetar që Hamleti e përçmon. Poloni babai i Ofelisë që Hamleti e donte më së shumti, pas hakmarrrjes dhe kurorës, ishte një njeri relativisht i respektuar gjithësesi. Këshilla e tij për të birin është e plotë dhe dashuria e fëmijëve për të e pastër dhe e fortë, sipas zakoneve të kohës. Poloni ka fjalë plot e njohuri të gjera. Gjithë marrëdhëniet e Polonit janë të respektit.
Në fakt, Poloni ynë është një personazh shumë më i rrëmbyer e disi sadist-mazokist. I vrullshëm, në lakeizëm nervoz.
Mbretëresha. Mbretëresha gjithashtu është e vrulltë, nervoze. Që në fillim kemi një një puthje në buzë mes mbretit dhe mbretëreshës. Një prezantim regjizorial i kontekstit të skenës. Një puthje faqe botës e mbretit e mbretëreshës Gertrudë që pa u sintonizu akoma, në fillimin e parë. Del një mbretëreshë dhe punën që duhej ta bënte për 23 minuta e njëzet e shtatë sekonda e gjysëm e bën për 13 minuta. Po trembëdhjeta është numër ters.
Mbreti po ashtu.
Vetëm Hamleti i shpëton kësaj rrokopuje. Ai është i vetmi që mbetet normal kur mbreti e mbretëresha shfaqen të papërmbajtur në shprehje të mendimit e emocionit, kur Ofelia vjen si një rrufe me bubullimë diku largë, kur Poloni rrëgjohet me tepri në një idhnak nervoz, Rozenkraci dhe Gildensterni në nënshtrimdashës disi perversë, Horati i çuditshëm me gjestikulacionet e veta. Të tjerë mbesin pa emër. Pa përmendur varrmihës e gaztorë që janë zhdukur krejt.
Pra gjithë ato shkurtime ishin justifikuar me theksim të karakteristikave të personazhit në njësinë e kohës.
Personazhi është themel i shfaqjes sheksipiriane, por pozitat e tij janë lëkundur. Erozioni në lëm të vëmendjes që na sjell ritmi i lartë i informimit në kohën tonë rrëmbeu këtë popullsi që përzjen aktorë e personazhe bashkë. Dhe shfaqja triumfon dhe personazhi kacavirret. Ky rrezik është i madh ndër sipërmarrje të Hamletit prej regjizorësh gjithmonë e gjithandej në ditët tona.
Hamleti i Luiza Xhuvanit është i këndshëm. Ajo gjithmonë ka qenë e hijshme. Luiza Xhuvani i vishte personazhit atë butësinë e Luiza Xhuvanit, që i duhej, ndërkohë që fjalë e veprime janë energjike e djaloshare. Ndjenja është aty me të, megjithëse disi e vetmuar.
Ndonjëherë fjala rridhte si zëpakët dhe këtu nuk merrej vesh ku ishte problem teknik e ku aktrimi mbante përgjegjësi. Por qasja tentonte një spektakël. Zhurma e kërcime, muzikë, tym, gjestikulacione. Gjithsesi, një spektakël disi i përmbajtur e i varfër. Ekuilibri fjalë kundrejt figurë e tingull që përmenda më lartë arrihet falë të qenit të përmbajtur në çdo front të sulmuar. Një arritje e palavdishme.
Hamleti një margaritar në kurorë të kokës së tij.
Plot me lloj lloj delikatese që e bën veprën të rrezikshme.
Dhe këtë rrezik e mori përsipër regjizori Enke Fezollari, në Teatrin Eksperimental “Kujtim Spahivogli" në tetor të 2015-ës, me trupën e këtij teatri përbërë prej aktorësh të rinj në moshë, që nuk ka shpallur ende pretendimet e veta. Një ogur i keq që e fsheh termi eksperimental, megjithëse nuk ka lidhje.
Luiza Xhuvani ishte Hamleti. Hamlet i mençur e i dashuruar. Trashëgimtar i çmendur, e i bukur, e rinor. Një princ. Princi i Danimarkës.
Një grua? Çdo një grua në mish të Hamletit? Të na kujtojë se ingranazhet psikologjike që lëvizin Hamletin i ka edhe femra? Ajo njësoj pretendon frone dhe ofron besnikëri e shërbime? Ajo njësoj di e ndjen, njësoj çmendet? Një metaforë e dobishme me prapavijë sociologjike për popullin tonë artdashës dhe me barazi gjinore anemike?
Apo gjithsesi, shoqëria jonë e preferon të femrës krahasuar me të mashkullit imazh. Dhe plot shoqëri të tjera, natyrisht. Se femra si më e butë e paqsore është.
Apo mundësia e të pasurit të Luiza Xhuvanit dhe dëshira për të pasur Hamletin e vunë regjizorin në të bërë të kësaj shfaqje kësisoj?
Ngjarja
Pjesa është e njohur, ndaj zgjatja në të rrëfyer të ngjarjes do të ishte e gabuar, veçse në të shquar të ndërhyrjeve që regjisori ka bërë për shkurtimin e kompaktësimin e pjesës sipas vizionit të vet. Siç e thashë edhe më lartë pjesa është kompaktësuar shumë dhe përveç asaj që është hequr edhe ajo që është lënë i ka hapur vend veprimin skenik dhe elementëve të spektaklit që englendis dhe emocionon.
Fillimi. Fantazma e babës Hamlet disa herë vjen mbi mure ku miq të Hamletit rrinë e bëjnë roje për rrezikun që mbretërisë i kanoset prej zotërimeve norvegjeze. Por fantazma e mbretit të vrarë vjen dhe i trazon.
Hamleti i pezmatuar detyrohet të ndjekë martesën e mamasë me xhaxhain e vet, tashmë edhe mbret. Koha e zisë i duket e pakët dhe dyshon. Ndërkohë prezantohet edhe konflikti që po lind me Norvegjinë.
Pastaj ikën Laerti, biri i Polonit (këshilltari i mbretit e ministër i shtetit), që i le Ofelisë, motrës së tij dhe dashurisë së flaktë të Hamletit porosinë të hapë sytë e ti ruhet dashurisë me Hamletin princ. Vjen Poloni, e nis Laertin dhe pastaj i ndal Ofelisë të shihet me dashurinë e vet. Pastaj Hamleti sheh e takon fantazmën e babës dhe mëson që vdekja i tij në fakt ishte pasojë e vëllavrasjes. Për të maskuar hakmarrjen e vet bën të çmendurin.
Poloni i thotë mbretit e mbretëreshës që është refuzimi i dashurisë që ka për Ofelinë ajo që e nxorri princin prej binarëve.
Ndërkohë dy miq të rinisë së Hamletit vijnë e u kërkohet të zbulojnë shkaqet e marrëzisë së tij.
Për të vërtetuar fjalët e fantazmës shfrytëzon aktorët që rastësisht vizitojnë oborrin dhe tërbimi i mbretit e bind se gjithcka është e vërtetë. Pastaj mbreti rrëfehet se në fakt ai është vëllavrasës dhe Hamleti mund ta vrasë tek falet, por vendos që mos e vrasë teksa ky i lutet zotit me frikën se kështu ai shkon në Parajsë.
Pastaj takon të ëmën e i thotë: si moj e poshtër e bërë këtë e këtë; dhe në gjaknxehtësi e sipër vret Polonin që ishte fshehur për të përgjuar tej perdes. Shpejt vjen Laerti për hakmarrje. Hamletin e nisin për Angli, ku mbreti përgatit vrasjen e tij, por piratët e rrëmbejnë duke e shpëtuar njëkohësisht.
Ofelia që hyn e del në dashuri, vajtime e çmenduri mbytet në lumë.
Mbreti e Laerti komplotojnë vrasjen e Hamletit në duel.
Vjen Hamleti lufton me Laertin dhe vdesin Hamleti, Laerti, mbreti e mbretëresha. Dhe gjithçka mbaron.
Pjesë të bollshme i janë hequr pjesës, ndonjëherë duke peshkuar ndër skena ndonjë monolog të famshëm e ndonjëherë duke i lënë të shkojnë të humbura krejt.
Shfaqja
Lëvizjet janë të shpejta. Aktrimi shprehës në lëvizje e me lëvizje plot. Ritëm. Një tren që marshon me shpejtësi dhe në të një njeri që lëviz në drejtim të kundërt që ne ta shquajmë më mirë.
Ndërkohë që përqark vrulle të pakoha ja shtrojnë ngjarjen e vet, ku të marshojë, Hamleti derdh qetësisht magjinë Shekspiriane. Të tjerët vetëm i shërbejnë konceptit regjisorial.
Muzikë moderne deri në polifoni labe. Një vajzë këndonte. Një vallëzim bashkëkohor për të sjellë duelin përmbyllës. Në skenë një si rrugë që ngjitet e zbret për ti dhënë zhurmë hedhjeve e për të na bërë të kujtojmë dicka. Veshjet të gjitha të zeza. Një militarizim dhe mprehje e çdo karakteri.
Poloni për shembull. Poloni është një shtetar që Hamleti e përçmon. Poloni babai i Ofelisë që Hamleti e donte më së shumti, pas hakmarrrjes dhe kurorës, ishte një njeri relativisht i respektuar gjithësesi. Këshilla e tij për të birin është e plotë dhe dashuria e fëmijëve për të e pastër dhe e fortë, sipas zakoneve të kohës. Poloni ka fjalë plot e njohuri të gjera. Gjithë marrëdhëniet e Polonit janë të respektit.
Në fakt, Poloni ynë është një personazh shumë më i rrëmbyer e disi sadist-mazokist. I vrullshëm, në lakeizëm nervoz.
Mbretëresha. Mbretëresha gjithashtu është e vrulltë, nervoze. Që në fillim kemi një një puthje në buzë mes mbretit dhe mbretëreshës. Një prezantim regjizorial i kontekstit të skenës. Një puthje faqe botës e mbretit e mbretëreshës Gertrudë që pa u sintonizu akoma, në fillimin e parë. Del një mbretëreshë dhe punën që duhej ta bënte për 23 minuta e njëzet e shtatë sekonda e gjysëm e bën për 13 minuta. Po trembëdhjeta është numër ters.
Mbreti po ashtu.
Vetëm Hamleti i shpëton kësaj rrokopuje. Ai është i vetmi që mbetet normal kur mbreti e mbretëresha shfaqen të papërmbajtur në shprehje të mendimit e emocionit, kur Ofelia vjen si një rrufe me bubullimë diku largë, kur Poloni rrëgjohet me tepri në një idhnak nervoz, Rozenkraci dhe Gildensterni në nënshtrimdashës disi perversë, Horati i çuditshëm me gjestikulacionet e veta. Të tjerë mbesin pa emër. Pa përmendur varrmihës e gaztorë që janë zhdukur krejt.
Pra gjithë ato shkurtime ishin justifikuar me theksim të karakteristikave të personazhit në njësinë e kohës.
Personazhi është themel i shfaqjes sheksipiriane, por pozitat e tij janë lëkundur. Erozioni në lëm të vëmendjes që na sjell ritmi i lartë i informimit në kohën tonë rrëmbeu këtë popullsi që përzjen aktorë e personazhe bashkë. Dhe shfaqja triumfon dhe personazhi kacavirret. Ky rrezik është i madh ndër sipërmarrje të Hamletit prej regjizorësh gjithmonë e gjithandej në ditët tona.
Hamleti i Luiza Xhuvanit është i këndshëm. Ajo gjithmonë ka qenë e hijshme. Luiza Xhuvani i vishte personazhit atë butësinë e Luiza Xhuvanit, që i duhej, ndërkohë që fjalë e veprime janë energjike e djaloshare. Ndjenja është aty me të, megjithëse disi e vetmuar.
Ndonjëherë fjala rridhte si zëpakët dhe këtu nuk merrej vesh ku ishte problem teknik e ku aktrimi mbante përgjegjësi. Por qasja tentonte një spektakël. Zhurma e kërcime, muzikë, tym, gjestikulacione. Gjithsesi, një spektakël disi i përmbajtur e i varfër. Ekuilibri fjalë kundrejt figurë e tingull që përmenda më lartë arrihet falë të qenit të përmbajtur në çdo front të sulmuar. Një arritje e palavdishme.
