Mefisto, ngadhenjimtari pikellues

Kur e mora vesh se ‘Faust’ na i thokën ‘grushtit’ në gjuhën gjermane unë u habita shumë. Doktor Grushti me sa mbaj mend ishte duke bërë një autopsi për qëllime shkencore, kur më së pari Gëte e pruri para nesh. Që ky i gjithdijshëm paska rënë pre e Mefistofelit që e thërriste në të keqe u bë lajm botëror. Për të keqen negocionte Mefistofeli, ose shkurt Mefisto.
Doktor Grushti ishte i talentuar i ditur e i vendosur, me fjalën e zotit në zemër e libra bisturi e penë e ku di unë  ç’tjetër aty pranë, ishte superheroi ynë në të ballafaquar me dhënien ndaj dobësisë që vetë djalli ta mundëson ta zbulosh e ta përmbushësh, në fakt nuk është protagonist i veprës, si fakt tekstual ai aty është Mefisto. Për mendimin tim më shumë kemi të bëjmë me shokët e Faustit se sa me Mefiston. Këtu përthyhet nën të keqe lloj lloj Fausti, ose pëllëmbe. Mefisto është i pranishëm, por faustët mbas dorëzimit të Faustit të parë humbën dramaticitet.
 Një grup i  gjerë bashkëautorësh, ndër të cilët gjysma as nuk e dinë që gëzojnë këtë autorësi, u njihet merita për kontribute. Johan Volfgang Gëtja nga bota e ideve Klaus Manni prej Gjermanisë mes Luftrash, i cili para se të vdiste më 1946-ën shkroi një tjetër Mefisto dhe Jeton Neziraj, prej bashkëkohësisë së pranishme kosovare, duket se janë ndër kryesorët, por edhe Pol Elyari prej Parisi dhe Goran Simiçi boshnjaku i Kanadës, dhe Musine Kokalari nga Shqipria e errët ku takoi edhe një grua që përdhunohej gati profesionalisht kur po i vdiste i biri në një kamp internimi në Tepelenën e thatë, që e njihte Klaudia Piroli.
Mefisto në prezantimin e vet nis me prologun e Faustit të Gëtes. Fausti i Gëtes nis me prolog, tamam si operat.
Një drejtor, një artist e një kritik që i përvishen teatrit dhe i kërkojnë një revolucionarizim dikah e gjithkah nëpër teatër. Pastaj mbas prologut hyn Mefisto. Hyn Fausti një shoqja e Mefistos e gjithë ata të tjerë. Faust e Mefisto plot e gjithandej. Mefisto në joshjen drejt të keqes ofron viktima dhe dhunues mes të tjerash. Dhe këta janë herë njëri e herë tjetri e lëvizin sa te njëri te tjetri ndonjëherë mbivendosur tek njëri a tek tjetri në një punishte teatrore me motiv të qartë. Me etyde, e me rradhë.

Një punishte teatrore me kërcimin e zotit mbi divan mes reshë puplore jastëkore. Një punishte me pogrom dhe shqetësime përditërie  banale, por të rënda. Me një popull dhe popuj të tjerë.
Dhe aty e merr situatën në dorë regjisori, që në rastin në fjalë është Dino Mustafiç. Për mendimin tim bashkëpunimi i regjizorit me autorin është pak i vështirë në veprat e këtij lloji, sepse kalimi i shpeshtë nëpër skena ndikon marrëdhënien e spektatorit me personazhin si me rrëfimin. Pra shkrusi ja detyron ngjallësit.
Vetë struktura e veprës është me aq copa sa regjizori shtyhet prej viseve të tij të krijimit artistic drejt një trajneri dhe udhëheqësi ideor për trupën. Megjithëse vepra e ka një bosht që e shoqëron prej fillimit në fund ajo përjetohet si një seri skenash në pavarësi të shtuar. Ndonjëherë kolektivat ndërpresin. Aktorët hyjnë e dalin në personazhe dhe ndonjëherë janë duke luajtur një aktor tamam si vetja e vet. Madje jo fillimisht ata ja përveshin një turmë klisheshë urbane e rurale të shqiptarisë teatrore të sotit, gjysëm gazmore po edhe tragjike, por mbi të gjitha ballkanike. Ndoshta dhe globale.
Pastaj gjithçka mbetet në një teatër, por edhe në Gjermaninë që po nazifikohet me vullnet jonjerzor, pra mbi njerëzorë ose nënnjerëzor, në gjysmën e dytë të shekullit që sapo kaloi. Në fakt kjo është e vetmja kohë skenike që kishte një referencë të qartë e të artikuluar për ku e si. Nëse u tha ndonjëherë se ku jemi u tha vetëm që ishim në gjermaninë e egzistencializmit radikal të aplikuar të shekullit të kaluar, pastaj udhëheqja e spektatorit humbet dhe ai orientohet me njohjet e veta.
Mefisto darkon duke shijuar frytet e punës së vet, duke lënë vdekjen e paprerë aty mbrapa.
Një seri përdhunimesh të një nëne të re që po i vdes një prej fëmijëve ndërsa të tjerët në dëshpërim të skajshëm i largohen e ajo që rrëfen është që mbledhin në një personazh të vetëm Andrean dhe Vincën, pastaj të dyja bënë edhe një stand up komedi me veprim të gjallë skenik e komunikim të drejtëpërdrejtë me spektatorin. Pastaj edhe aktorët e tjerë që janë Mefisto e me rradhë. 
Tridhjetë e ca kapituj.
Një seri ushtrimesh teatrore në të cilat njeriu tërhiqet në të keqe. Me shpirtin e vet. Ndarje, dhunime, dobësime, indiferencë krijojnë një seri mundësishë për kulmime emocionale në tradhëti,  vuajtje, rënie, vdekje. Për secilin prej tyre është kërkuar maksimumi i produktit skenik.
Kjo mbivendosje e boshteve të ngjarjes, që nis në realitet bashkëkohës gati korrekt e vazhdon më tej me nazifikimin e një teatri në Gjermani dhe forcimet e totalitarizmit në privatësitë e individit të pragluftës së dytë botërore, gjatë saj e pastaj, me totalitarizmin  e shovinizmat e pas luftës së dytë botëtore, krijon ca paqartësi. Në rast të mos hasjes së një interviste të producentes e aktores së pjesës Ema Andrea rrezikon të mbetesh i ngatërruar për rrjedhat individuale që furnizojnë pjesën.
Por, ajo që po them këtu është që vetëm nazistët kanë stemën e tyre, dhe vetëm ata përmenden disi qartë, të tjerët janë arketipe që ne i mishërojmë me realitetin tonë dhe disi ja njohim pavarësinë që do të kenë në të tjerë njerëz. Ndoshta, për ta, gjithë rrëfimi do të mbesë me nazistë.                                                                                                     Pjesa tjetër e pjesëzave që ne pamë vetëm falë bashkëkohësisë dhe interesit direkt për këto tematika na e zbulon mesazhin e vet denoncues. Kjo i mban të paqartë thurjet e filleve që mbajnë bashkë ndodhitë. Ky antifashizmi për mua nuk mjafton.
Padyshim nazizmi mbetet një njohje traumatike e njeriut me veten, por nuk ishte një surprizë aq totale sa vetë totalitarizmi apo tkurrja etnike, e çfarëdo shumësie ku je pjesë. Që mbetet gjithnjë disi joshës sepse konflikti kërkon unitet e uniteti çon në totalitarizëm. Dhe konfliktin e gjen kudo.
Zoti Mustafiç ka mundur të marrë një përpjekje të sukseshme prej secilit prej kontribuesve. Kjo është një meritë e veçantë e tij.
Ema Andrea dhe Ilire Vinca janë dy emrat e shquar të trupës e ato kanë përreth një numër aktorësh të spikatur të brezit që po mbërrin. Jonka e Bajgora, Rafael Hoxhaj edhe Krist Lleshi e Linda Jarani dhe të gjithë janë të përkushtuar. Suksesi është shumë i tyri. Edhe koreografi Prevazi edhe kompozitorja Popoviç, edhe kostumografja Basha, edhe skenografi Nanaj, janë kontriubues të rëndësishëm në përsosjen e kësaj përvoje teatrore.
Përveç një rregullimi në tingull a diçka e tillë, që mu duk i nevojshëm në disa raste dhe një nevoje për kompaktësi politike në vepër  asgjë më shumë nuk mund të kërkohet. Pjesa ka sinqeritet të ndjenjës, agresivitet, rrëfim, e estetikë. Dhe larmi e gjatësi, gjithashtu.