Skulptura publike është një degëzim problematik i skulpturës, meqenëse orientimi prej shijes e besimeve të publikut, (që i imponohet këtij varieteti qoftë edhe në procesin përzgjedhës,) mund të gjykohet si kufi në lirinë krijuese qoftë edhe kur i rebelohet 'verdikteve'. Karakteri, përmasat dhe pozicionimi brenda pejsazhit urban i japin skulpturës karakterin publik, pavarësisht se vetë skulptura është prodhuar tjetërkund në klimë intimiteti. Në vitin 2009 punoja në Kosovë dhe ndër udhëtime nëpër vend pashë me nge e fotografova skulpturën e vendosur nëpër qendrat urbane. Kjo skulpturë, dhe vetë disa prej qendrave, janë produkt i një kohe të afërt, vetë Kosova është një vend i ri, siç ja thotë edhe monumenti më i mirënjohur i vendit, "newborn"-i, (e sapolindur ose lindur së voni) por që këtu na mungon.

Si po ndryshon urbania nëpër Kosovën sot është një pyetje që kemi fatin e mirë që na lejohet ta shmangim. Megjithëse nuk mund ta shmangim. 
Kjo foto nga Peja relativisht periferike, nëse ecje në drejtim të skajit perëndimor të qytetit, në fillim dimrin e 2009-ës, tregonte për një situatë relativisht të qetë. Pasurimi i shoqërisë, ndoshta i trashëguar prej të kaluarës është i pranishëm me ndërtime të reja që i lehtëson edhe fundi i kontrollit zhvatës dhe dhunues prej shtetit serbo-jugosllavo-komunist. 
Karakteri rural i qendrave urbane në Kosovë është edhe një trashëgimi otomane, gjithsesi periferike dhe e nënshtruar me dhunë si gjithë fqinjet e veta. 
Sa është e ngjashme Peja me Prishtinën, a Gjilanin kjo nuk sqarohet në këtë material dhe si kanë rrjedh ngjarjet prej 2009-s e këtej gjithashtu nuk e komentojmë dot.  

Skulptura publike është ajo që ka fatin të jetë e realizuara edhe për mbështetjen politiko-administrative që siguron. Skulptura publike është dëshmitare e betejave të fundit nëpër Kosovë. Të paktën në shumicën e vet. Skulptura ka përmasa që mund të ndryshojnë mes 3 a 5 metrave. Diku është bërë me vëmendje e talent e diku më me kursim. Detaji nuk është i bollshëm dhe llojshmëria në teknikat e tërheqjes së vëmendjes e kufizuar. Kjo ndodh në seri brenda një pejsazhi urban gjithashtu jo shumë të larmishëm prej së kaluarës së vet ruralo-orientale të qendrave urbane. Nuk mungojnë edhe përjashtime, si abstraksione a ndonjë monument i së kaluarës, por tipikja dominon.
Monumenti i heroit Agim Ramadani para teatrit Kombëtar të Gjilanit,në foton bashkëngjitur është vepër e skulptorit durrsak Idriz Balani.

Individi është qendra e këtij aktiviteti përkujtues. Kolektivi mungon në aktin e kujtesës përmes skulpturës. Kjo është një karakteristikë dalluese e skupturës publike në Kosovën e 2009-ës, një karakteristikë që padyshim ndikon në stilin dhe teknikën që përzgjidhet në realizimin e veprës. Ankesat për mënyrën se si janë prezantuar heronjtë nuk kanë munguar. Në disa media kosovare mund të gjeni opinione dhe qëndrime mbi kte.

Në foton e prezantuar përbri është heroi 22-vjeçar Edmond Hoxha, vrarë prej forcave serbe përkrah heroit dhe drejtuesit të lartë të UÇK-s, Zahir Pajazitit në vitin 1999. Monumenti megjithëse pika më e rëndësishme e referimit për qytetin e Junikumbetet modeste në konceptim e realizim. Për më tepër në pllakatën e monumentit ai prezantohet si Gjeneral Major. Një kërkim i thjeshtë nëpër internet tregon se  grada është thjeshtë një zbukurim folkloristik i dashamirësve që nuk kanë kultivimin e duhur estetik a komunikativ. UÇK nuk duket se harxhonte hic kohën me të tilla budallallëqe. Një luftë po zhvillohej. Edmondi ishte student i vitit të parë juridik.
Monumenti është skalitur prej Bujar Kapllanit dhe që prej korrikut të 2007-s shërben si një pikë qëndrore orientimi për Junikun.

Skulptura e antifashizmit jugosllav është më monumentale dhe nuk i referohet individit. Kërkimet nëpër internet mund tju nxjerrin pak të tilla të ngritura në Kosovë, ndër të cilat më i njohura ajo në kujtim të Luftës partizane në Mitrovicë. http://en.wikipedia.org/wiki/File:Kosovska_Mitrovica_monument.jpg

Kjo skulpturë në Gjilan e ka fatin ta ketë një goxha lulishte me vete, luksi jugosllav është i pranishëm edhe në dimension e abstraksion. Nuk ka një emër. Më shumë se një njeri janë të pranishëm në skulpturë. 

Nuk dihet pse është preferuar ky anonimitet në skulpturën jugosllave, ndoshta sepse ishte e vështirë të gjeje njerëz të përshtatshëm për ti lartësuar ose ndoshta arti a politika preferonin kështu.

Monumenti në këtë fotografi ndodhet në të hyrë të parkut të qytetit të Pejës. I derdhur në beton dhe më tej veshur me pllaka metalike monumenti dominon hapsirën përreth edhe për shkak të pozicionimit në kodrën që nis menjëherë pas bllokut të banesave. Një tjetër dëshmi e bollëkut.

Periudha të tjera të historisë së popullit shqiptar në Kosovë janë të pranishme më pak. Në Gjakovë gjindet ky monument i Suljeman Vokshit, jo veçanërisht i bukur në realizim. Monumenti ka përmasa të vogla dhe gjysma e poshtme e tij ne momentin e fotografimit ishte mbuluar prej dy kurorash që e ja venisnin edhe më tej seriozitetin dhe detyronin për përgjysmim të fotografisë.

 Në referim të historisë më të vjetër në Prishtinë gjihet monumenti i Skënderbeut. Një monument ky që shqiptarët vendosën ta kenë në Tiranë, Prishtinë e Shkup me një kujdes disi më të veçantë për vetë rëndësinë simbolike që heroi kombëtar për identitetin kombëtar.
Monumenti i Haxhi Zekës, i bërë më me kujdes dhe i vendosur në njërin prej shesheve kryesore të Pejës është vepër e autorit Qazim Kërtusha.

           






Ky cikël abstraksionesh nga Peja, megjithëse jo shumë i dukshëm brenda ritmit të qytetit mendoj se është i bukur. Njeriu, fortësia, mbijetesa, përballja janë të pranishëm nëpër format e thjeshta që prezantohen kolmshëm.Nëse stina është e duhura, nëse ke zgjedh rrugën e duhur dhe je me ngenë e përshtatshme, mund edhe të kalamendesh pak edhe të shtysh imagjinatën nëpër mesazhe e emocione që po t'jepen.

A mungon forca dhe vullneti i administratës që ti bëj vend një elite që kultivon shije e vizion? A vetë kjo bërthamë krijuesish nuk po gjen diçka që ta thotë meqenëse arti ca ndjeshëm është dhe e humbet shpejt fillin përveçse kultivohet me vështirësi? A ndoshta hapsira publike realisht nuk është aq publike dhe fundja mirë asht?