N'muze t'artit figurativ Komtar

Vajta unë aty, nxora maskën e harruar në xhep, e vura, pagova biletën nxorra telefonin dhe si makut nëpër një dhimbje të bezdisshme mezi i bëra inventarin, arkivës së arkivës së galerisë kombëtare të arteve. Të gjitha ku ishin e ku nuk ishin ish aty. Shap e sheqer bashkë. Në një renditje të gjatë fytyrash, emrash e titujsh e ngjyrash, para së gjithash, ngjyrash, por edhe me orientim nga titujt, emrat dhe fytyrat na ishte kjo ekspozitë e arkivës së arkivës.

Dhe që njeriu i shkretë të mos humbë në të tilla budallallëqe duhet të marrë korridorin e parë që has kur i qasesh ekspozitësh po të shkosh djathtas e të shmangës tavolinën me karikatura propogandistike, të gjatë sa ura me shumë harqe, por meqë nuk mund ti hipet ndan e nuk bashkon.
Edhe te ky korridori kishte fytyra plot. Oh, thashë, po i takoj të gjithë ata që jetuan nga shqiptarët deri më sot na kishte fytyra plot dhe unë që po kërkoja një fill pashë disa dhjetra llambushka rreth meje. Ç’ishin ato llambushka? Fytyra, pra!
E po të vazhdosh e ti besosh të djathtës për t'ju qasur galerisë piktura e parë që gjen është ja ky portret i zonjushës më siër. Një goxha portret për shijet e mija. I thjeshtë e i bukur. Ka një parehati zbrazëse që përshkon atë shikim të saj, dhe piktori ka mbrojtur fshetësinë e besuar. Veç zonjushës dhe dy zonjave që gjithashtu tresin shikimin diku, ka edhe portrete e piktura plot aty brenda. Fytyra shumë. Shqiptarët, thashë ne vete

---

Personalisht mendoj se galeria humbi seriozitet në atë mungesë kuratorialiteti, megjithëse në kuriozitetet e mia kjo ekspozitë nuk është se nuk mungonte. Por shkujdesja në te është alarmante. Megjithë tendencën time për të mos u angazhuar në shpërndarjen e përgjegjësive meqenëse mund të mbërrijnë deri tek unë, kjo ekspozitë kishte kuratorë punonjësin e transportit dhe ndihmësin e tij.
Këta dy kuratorë magjiplotë fillimisht shtruan pyetjen nga ta fillojmë?
Unë them ta fillojmë lart te ai salloni në të majtë.
Jo i tha ky, heqim një herë këto që janë në rrugë, pastaj vazhdojmë me atë sallonin tjetër, mbarojmë poshtë dhe pimë nji kafe. Lart fillojmë nesër.
Dakort. Dakort.

Ja siç duket nën mjekrën e këtij burri të moçëm e në brendësitë e kraharorit të kësaj gruaje muret duken si të hijeshuar me gjurmën shkencore të ca tingujve. Një valë instaluar zëri në murë, me pikturë. Ngjeshur e ngjeshur, plot, tamam si ky muri i bardhë që i mban këto vizatimet e ca të tjera e ca të tjera. nga dyshemeja në tavan, anën e më anë në të dy anët. Ndërkohë që për kërkuesin e garancisë kuratoriale ajo plotëni e atillë ishte e tepërt. Dakort, fytyrat e shqipëtarët, por njëfarë rendi mund të vendosej diku. Ndoshta edhe duke i renditur si në një përrallë. me i mbledh grupe që rrijnë bashkë disi. 
ose një rend historik në kronologjishten e njëpasnjëshme, mund të vendosej në fillim lufta, vajtimi i dëshmorëve, pastaj puna dhe pastaj gëzimi i fitores dhe ekseset e lirisë. po aty hiç, as fytyrat nuk përmendeshin si protagonistët e vërtetë të ekspozitës. 

Por kjo vetëm nëse i qasesh galerisë nga e para djathtas, se po ti qasesh nga e dyta djathtas gjen tjetërç'ka.
Dakort, duhet kaluar ura e gjatë karikaturistike po të mos i biesh nga sipër por rreth e rrath aty gjen gjithfarë fytyre. Ja si kjo këtu për shembull. (Ç'thotë ai? Arsimi ti hap sytë, artet dhe kultura ti mbyllin? apo që Për artet dhe kulturën ai syri është i mbyllur? (Që gjithsesi është i majti,) por meqenëse mendoj se ai zgjatim meriton një vizitë tjetër, vazhdojmë nga anët.

Në vizitën time të parë unë i rashë nga e dyta djathtas; rrotull asaj tryezës. ​Por në të djathtë fillohet nga lufta. Ndoshta jo menjëherë, por portretet e para aty janë me një xham, e aparati im sheh më mirë në atë pa xham, (nëse ofrojmë një përgjigje për ato dhjetra pyetje që janë sajuar me këtë batutë nga filmi "Kapedani" e që mbetën pa përgjigje se ishin disi retorike.)  

Ndërkohë që, të dyja herët muzika e kabaresë gjermane të mes dy luftrave botërore vinte pranë nga ekspozita "Tirana Patiencë, që vazhdon jetën në bashkëjetesë. Dhe meqë jemi tek lufta dhe e propozuam një kënd, ja mu aty në të djathtë kur futesh rivjen në vëmendje lufta me skenën plot me fytyra nga luftat e arbërve kundër turkut. Me përkrenaren si plis, apo si thojmë këndej si qeleshe.

Zef Kolombi në referencë të një lufte më të hershme, ve një themel për të ngritur një tjetër ndjeshmëri ndaj luftës e heroizmës. Edhe vdekja edhe reflektimi që e shoqëron përfshirjen në sakrificën ngadhnjimdashëse evoluojnë. Mic Sokoli nuk ka nevojë për sy hiç kur ja ve gjoksin atij topi edhe e ndal goditjen. Ai ka një kraharor, një palë mustaqe e gojën që ndal çdo top. Ky kalorës arbëror paraturk është gati i brishtë, pa përmendur vëllamin në vdekjen e trishtë. kjo tharje në detaj ndjehet gjithandej në artin ose pa frymëzim ose amator të realizmit, që u privua nga nuancat njerëzore të njeriut. shpesh të gjetura e të sjella në ekstrem për tu quajtur bashkëkohore nga opinioni e kritika në vende që përjetuan tjetërsoj jete në pasluftë të dytë.

Por edhe Mic Sokoli, e la vendin e heroit në duart e luftëtarit që ishte akoma mes nesh.  Edhe këndej mes nesh janë fytyrat ato që shoqërojnë. Fytyra të afërta, pa e tepruar me heroizëm, që na tëhuajëson. Ja edhe une po nuk qeshë ky me automatik, ky i ri me pushkë jam patjetër. Edhe lufta vazhdon edhe pak, por mbaron. Të këtillë e kanë shikimin humbësit në vështrimin e skalitësve të historisë. Edhe këta humbësit ndoshta i njoh.

 Paslufte na duhet një vajtim, ose të paktën një zymtësi. Ja një situatë mërzitije që buron nga triumvirati ball - sy - vetlla në kohët e vjetra. Një humbje ka ndodhur aty, por nuk kuptohet mirë çfarë. Një trishtim e një peshë, një shtypje. Një dorëzim e humbje e pranim i humbjes.

 Këtu detajet janë më të thjeshta e funksionojnë më pak të pavarura prej detajeve që i rrethojnë. Natyrisht krahasimi i dy pikturave është pa fort relevancë për interpretime në lëm të historisë së artit, por një ngacmim kuratorial për anësi spektatoriale mund të nxirret.

---

Një qasje e përdorur kjo edhe më herët por me tjetër teknikë e të tjera objektiva, për qartësinë e humorit që e karakterizon e do të ngjallë. Për realitetin që ndërton

Një kujtim nga nëna e heroit me nënat e heronjve të tjerë tek lapidari. dhimbja është kompensuar, ajo është një përmallim, gati heroik

Mërgimi i nënave nga vajtimi oriental në artin figurativ të arkivës së galerisë. mileti mbron doktoraturën me këto muhabete. Se në fakt, është për tu vënë re, vajtimi i  shumicës së vdekjeve te njëmijë e një netët është ose dërgim në vdekje me të vdekurin ose qarje e madhe e gërvishtje e fytyrës

---

Pastaj vjen puna e fytyra të tjera plot. në vizitën time të dytë kur ishin duke parë portrete e fytyra në sallë mbërriti edhe një zotëri i moshuar. ndoshta kish dëgjuar diçka dhe ish i parapërgatitur. ai ftoi lehtësisht në bisedë njërën nga zonjushat që mbikqyrnin sallën dhe pastaj unë dëgjoja vetëm allah allah, pa emër autori ku asht pa kjo kshu. jo kurrë s'ma kishin zanë sytë. veç rastit kur autori kishte lënë emrin në telajo nuk kishe nga e njihje. natyrisht ky është një shqetësim më i madh për ca e më pak i madh për ca të tjerë, sidomos kur sheh aq shumë fytyra.

 
Ja pra, ka një rrjedhë kronologjike e historike diku, e vjen tjetri e lexon edhe një tregim ndërsa përpiqet të krijojë ndjesi nëpër ngjyra. Se arti është i vështirë. Duhet mundësia për ta nxjerrë jë histori diku, ja si te ky kombinimi i kuratorialitetit aksidental këtu poshtë. Bie kushtrimi, vjen një hero dhe i ve gjoksin topit. Ikën ai, e vjen rinia e shumë shokë luajnë lojë komtare. 

Por, a mund të fshihen heronj ndër fytyrat e këtyre djelmoshave. Ju, ndoshta, thoni që jo, por i njëjti autor, Abdurrahim Buza mendon që edhe ndoshta. Ja kjo pikturë më poshtë, nga i njëjti autor, tregon që edhe nga guri del ujë. Djaloshi i lojrave ka një pushkë të vërtetë dhe është në mal, dhe një shoqe po i mëson shkronjën 'i' që t'ja shtojë fjalës part, e ta bëjë parti. Kjo padyshim është magji. 

Pastaj plot. Kishte edhe buste. Plot. Nëpër rafte, poshtë e lartë. Kryesisht allçi i vjetruar. Koka dhe statueta të vogla allçie, druri e bronxi. Herë pas here, pa kujdes, heronj kombëtar ku me, e ku pa, etiketa, ose me etiketë lidhur me spango që i kalon kokërdhokut të heroit mes e përmes. Për to do të shkruajmë sërish, shpresojmë. 

Kush ka veshë të shikojë!
Kush ka sy të dëgjojë! 
Arti do ta ndihmojë!
hajt po shkoj
pse mos shkoj.
​
Ta kam fjalën që e do fill ekspozita, Nuk e di "Shikimi i shqiptarit ndër shekuj në gravurë," ose "Shikimi i heroit të luftës së dytë botërore," apo "Si shikonin bejlerët?", apo "Nivele të paturpësisë tek shikimi i gruas në gjysëm e dytë të shekullit të të 20-të në artin figurativ shqiptar, një vështrim i krahasuar" e ksi sensesh, ndërkohë që kënga e kabaresë gjermane të mes dy luftrave nga ekspozita "Durimi i Tiranës" atje më lartë.
laj laj lo loj   
bra brau tegushten
linki vinki doj, lo loj.
Hajt po shkoj!
pse mos shkoj?