Çmimi kadare 2021: Zogjtë e Qyqes
Çmimi Kadare për vitin 2021 i shkoi Gani Mehmetajt prej Kosove për librin “Zogjtë e qyqes”. Juria me shkrimtarin Preç Zogaj për kryetar, në marsin e largët bënë një zgjedhje që ka gjithë pikantizmin e nevojshëm, por libri pati fatin jogazmor të lançohej ndër përkime shpërqëndruese të vitit elektoral e vonë mbërrin në tribuna nga kthehet vëmendja, ndërkohë që libri na qenka për një tematikë fort interesante.
Me keqardhje më duhet të vërej se këto angazhime me kaq dobi letrare sa shpërndarja e çmimeve shërbejnë për pak tjetër pak veç shenjimit të një rrjedhe letrare, e pastaj, padyshim edhe me ja letu udhën drejt njohjes për qytetarët si dhe për autorët, ndaj kanë pak përpjekje në promovim. Anëtarët e jurisë më shumë duhet të na informojnë për konkurrime për emra, metoda e mitologjitë e letërsisë shqipe të sotit.
Zogjtë e qyqes.
Një nip pushtuesi, bir koloni edhe vet kolon, prej Serbie, që rrëfen rrjedhën e jetës së vet nëpër Kosovë. Diku nga Peja ndoshta. Familja kolone, komuniteti kolon, lufta, bashkëjetesa, lufta e me rradhë janë objekt i këtij rrëfimi. Romani e referon edhe zakonin e shpendit qyqe, që ve vezën në fole të huaj e i shtyn prej foleje pasardhwsit legjitimw tw shpendit qw e ngrohu vezwn e ja sjell ushqimin nëpër fyt të vet .
Një i ri, një akoma më i ri, një më pak i ri dhe një ish i ri lënë një dëshmi që janë një jetë. Për fat të keq, koloni ka qëlluar i arsyeshëm e dashamir ndaj nesh e kjo e ndan prej komunitetit, madje e dyzon edhe brenda vetes. Megjithëse edhe ai nuk e di si do të kish vepruar sikur ti ishte dashur të ishte baba apo gjyshi i vet.
Nga ana tjetër, qenia në person të kolonit serb e ka rënduar zotin Mehmetaj me nevojë për vërtetësi e aktivizëm. Një djalë i vogël që sheh botën fillimisht prej familjes së vet, pastaj prej komunitetit e shkollës, pastaj prej shoqërisë pak më të gjerë, që përfshin edhe ndonjë shqiptar a shqiptare, por edhe media e rrit rolin. Pastaj lufta. E këndej rrjedh rrëfimi i tij.
281 faqe.
Një peshë e plotë e romanit.
Pak histori prej gjyshit xhandar e babait torturonjës në zyrat policore të Kosovës e luftra nëpër male. Pastaj komuniteti me histori dashuris
h e bashkëjetese e konflikti të vazhdueshëm. Pastaj protagonisti në rini që njeh e krijon botën e tij. Kolonizim. Pastaj i rrituri që përpiqet ti ikë atij kallëpi ku ja kanë shtënë jetën. Por ky inxhinier kimist.
Një qasje me synim format e bashkëjetesës, protagonisti ndan me ne quaziopozitarizëm e koshiencë. Një dilemë që ne si lexues do donim të ish lënë më shumë për ne. Se ky personazhi ynë na mbush me gjykime e intepretime të një realiteti që duhet ta kish përpirë ca më shumë. Këto interpretime e gjykime janë simpatike ndaj çështjes së qasjes ndaj bashkëjetesës ndërnjerëzore me larmi etnike që në këtë rast është serbe e shqiptare.
I riu Dragan mbërrin fëmijë dhe sheh se si një komunitet mbillet në një shoqëri e pritet të lulëzojë e marrë drejtimin e asaj shoqërie duke u asimiluar si elitë. Ai lëviz në kahun nga njerëzit përafrohen dhe afrimi me një racionalitet parimor që e njeh makabritetit ndër njerëzor në terma të ftohtë të nevojave të perceptuara të një etnie superiore në numra dhe protencial dhune.
Zgjedhja e ditarmbajtësit që nuk ka nevojë të dëshmojë drejtë përdrejtë dhunë, apo edhe ta ushtrojë atë, por të gjejë kënde të këndshëshme nga brenda një vagoni, një shtëpie, një kopshtie, një ngulmimi etj e mban edhe stilin e shkrimit të përmbajtur. Një qytetar, një intelektual e aktivist, një gazetar et etj., na renditet, minimalisht krah për krah, me rrëfyesin qw kemi ardhur të takojmë.
Mehmetaj, megjithëse nuk mund të akuzohet për ndonjëfarë inferioriteti në lëm të rrëfyesve, apo mungesë vullneti, distancohet pak prej njeriut, pra vetes. Romani i tij ka edhe një vlerë historike. Një rrëfim që ka vërtetësi, që tregon për tortura, dhe abuzim të njeriut ashtu si dhe për dashuri, fqinjësi e fqinjësi etnike. Larmi kolonësh. malazezë, serbë, boshnjakë, rusë a polakë dhe shqiptarë pa dyshim. Shqiptarë që janë në një largësi të mbyllur jashtë, atje brenda vendit të tyre. Një prurje interesante e autorit. Nuk dimë nëse libri është përkthyer në serbo-kroatisht dhe ka një reagim ndaj tij.
Por teksti mban kritika.
Ja për shembull, një përpjekje e imja për të hetuar tekstin vetëm nëpër fjalitë e para të 46 kapitujve të tij, (kryesisht pjesa që tregon për femijërinë e rininë e hershme.)
Mjegulla e mbuloi qytetin.
Unë shihja ëndrrat e mia.
Shpinim këmbët në platformën e stacionit, pa e ditur ç’të bënim.
Mbërritëm buzë mbrëmjes.
Gjëja më e çuditshme është se ndihesh i lumtur sapo zgjohesh në një shtëpi tjetër, në qytetin që kurrë më parë nuk ke qenë; ke dëgjuar për të, e ke ëndërruar ndërsa i druaje sikur i druan një ngjarje që të tjerët e zmadhojnë pa nevojë.
Baba vinte e shkonte si dhuratë.
Bota e grave të kolonisë ishte e veçantë dhe e larmishme.
Kolonët ishin racë e veçantë,të fortë, të qëndrueshëm, të mbyllur në vete dhe të vetmjaftueshëm për vet veten.
Rrëfimet e gjyshit ma plotësonin historinë e munguar m’i mësonin gjërat që nuk i kisha ditur.
Kureshtja që ti njihja shqipëtarët më linte pa gjumë.
.....
16
Shqiptarët mbeteshin enigmë, mu si bjeshkët e mjegullta, sado që përpiqesha ti njihja.
...
38
Petrinja bashkëjetonte me vuajtjet e mia, por nuk më kuptonte.
...
45
Ngjarjet po merrnin rrokullimën.
Mjegulla e harresës ma ka terratisur mendjen.
Epilog
Televizori lajmëroi se bashkësia ndërkombëtare kishte përpiluar një program për kthimin e serbëve të shpërngulur....”
Për ata që kanë nge një poemë e tërë kurdiset nëpër gjetje, por romani ka detyrën e sjelljes së qindra faqeve. Siç e përmendëm 281. Nuk dimë se sa lexues mund të punojnë për të siguruar një poemë të fjalive të dyta, apo, të treta katërta e kështu me radhë, por kjo është goxha punë.
Një qasje e tillë metodologjike si kjo e përdorur më lartë, çuditërisht, nuk është pa prurje, por kjo është vetëm njëri prej leximeve. Teksti lexohet edhe tradicionalisht si fjalia e parë pastaj e dyta e kështu me rradhë, por ky lexim ngjall një kujtim të gjallë të rëndesës që kanë 281 faqet e autorit.
Qasja për prodhimin e shkrimit në vetë të parë që ka zgjedhur autori përzien nga njëra anë një aspiratë me dimensione në antropologji, histori, qëndrime e qëllime, e padyshim rrëfime nga ana tjetër një droje nga të shpallurit e njëfarë intelektualizmi profesionalisht të kultivuar për të ofruar ato reflektime, duke ruajtur një maskë rastësie në përzgjedhje të protagonistit nga populli i madh i njeriut. Kjo frenon autorin të kërkojë lojra e shkathtësira të gjuhës,
Dëshira e rrëfimtarisë për tu veçuar nga shkrime të tjera që përfshijnë edhe hyjnoneren poezi, patjetër që bezdiset pak kur takon lexuesin e nderuar e shqetësuar nga kaq shumë praktika të tjera. Por veshja letrare ku livritin personazhet është pak e zbutur. Aty këtu një poetizëm që tradhëton përpjekjen e romanit për tu distancuar nga kjo formë rivale për vëmendjen e lexuesit. Poezizmi prozaik, edhe vetëm me prani të holluar ngre gishtin drejt autorit për përpjekje të tepërta në lëshim të rrëfimit. Shto edhe histori e antropologji që pak kush i di e nuk e i di.
Hajt, shyqyr në fund ai koloni shkoi. Ndoshta vjen e shoqja.
./
Me keqardhje më duhet të vërej se këto angazhime me kaq dobi letrare sa shpërndarja e çmimeve shërbejnë për pak tjetër pak veç shenjimit të një rrjedhe letrare, e pastaj, padyshim edhe me ja letu udhën drejt njohjes për qytetarët si dhe për autorët, ndaj kanë pak përpjekje në promovim. Anëtarët e jurisë më shumë duhet të na informojnë për konkurrime për emra, metoda e mitologjitë e letërsisë shqipe të sotit.
Zogjtë e qyqes.
Një nip pushtuesi, bir koloni edhe vet kolon, prej Serbie, që rrëfen rrjedhën e jetës së vet nëpër Kosovë. Diku nga Peja ndoshta. Familja kolone, komuniteti kolon, lufta, bashkëjetesa, lufta e me rradhë janë objekt i këtij rrëfimi. Romani e referon edhe zakonin e shpendit qyqe, që ve vezën në fole të huaj e i shtyn prej foleje pasardhwsit legjitimw tw shpendit qw e ngrohu vezwn e ja sjell ushqimin nëpër fyt të vet .
Një i ri, një akoma më i ri, një më pak i ri dhe një ish i ri lënë një dëshmi që janë një jetë. Për fat të keq, koloni ka qëlluar i arsyeshëm e dashamir ndaj nesh e kjo e ndan prej komunitetit, madje e dyzon edhe brenda vetes. Megjithëse edhe ai nuk e di si do të kish vepruar sikur ti ishte dashur të ishte baba apo gjyshi i vet.
Nga ana tjetër, qenia në person të kolonit serb e ka rënduar zotin Mehmetaj me nevojë për vërtetësi e aktivizëm. Një djalë i vogël që sheh botën fillimisht prej familjes së vet, pastaj prej komunitetit e shkollës, pastaj prej shoqërisë pak më të gjerë, që përfshin edhe ndonjë shqiptar a shqiptare, por edhe media e rrit rolin. Pastaj lufta. E këndej rrjedh rrëfimi i tij.
281 faqe.
Një peshë e plotë e romanit.
Pak histori prej gjyshit xhandar e babait torturonjës në zyrat policore të Kosovës e luftra nëpër male. Pastaj komuniteti me histori dashuris
h e bashkëjetese e konflikti të vazhdueshëm. Pastaj protagonisti në rini që njeh e krijon botën e tij. Kolonizim. Pastaj i rrituri që përpiqet ti ikë atij kallëpi ku ja kanë shtënë jetën. Por ky inxhinier kimist.
Një qasje me synim format e bashkëjetesës, protagonisti ndan me ne quaziopozitarizëm e koshiencë. Një dilemë që ne si lexues do donim të ish lënë më shumë për ne. Se ky personazhi ynë na mbush me gjykime e intepretime të një realiteti që duhet ta kish përpirë ca më shumë. Këto interpretime e gjykime janë simpatike ndaj çështjes së qasjes ndaj bashkëjetesës ndërnjerëzore me larmi etnike që në këtë rast është serbe e shqiptare.
I riu Dragan mbërrin fëmijë dhe sheh se si një komunitet mbillet në një shoqëri e pritet të lulëzojë e marrë drejtimin e asaj shoqërie duke u asimiluar si elitë. Ai lëviz në kahun nga njerëzit përafrohen dhe afrimi me një racionalitet parimor që e njeh makabritetit ndër njerëzor në terma të ftohtë të nevojave të perceptuara të një etnie superiore në numra dhe protencial dhune.
Zgjedhja e ditarmbajtësit që nuk ka nevojë të dëshmojë drejtë përdrejtë dhunë, apo edhe ta ushtrojë atë, por të gjejë kënde të këndshëshme nga brenda një vagoni, një shtëpie, një kopshtie, një ngulmimi etj e mban edhe stilin e shkrimit të përmbajtur. Një qytetar, një intelektual e aktivist, një gazetar et etj., na renditet, minimalisht krah për krah, me rrëfyesin qw kemi ardhur të takojmë.
Mehmetaj, megjithëse nuk mund të akuzohet për ndonjëfarë inferioriteti në lëm të rrëfyesve, apo mungesë vullneti, distancohet pak prej njeriut, pra vetes. Romani i tij ka edhe një vlerë historike. Një rrëfim që ka vërtetësi, që tregon për tortura, dhe abuzim të njeriut ashtu si dhe për dashuri, fqinjësi e fqinjësi etnike. Larmi kolonësh. malazezë, serbë, boshnjakë, rusë a polakë dhe shqiptarë pa dyshim. Shqiptarë që janë në një largësi të mbyllur jashtë, atje brenda vendit të tyre. Një prurje interesante e autorit. Nuk dimë nëse libri është përkthyer në serbo-kroatisht dhe ka një reagim ndaj tij.
Por teksti mban kritika.
Ja për shembull, një përpjekje e imja për të hetuar tekstin vetëm nëpër fjalitë e para të 46 kapitujve të tij, (kryesisht pjesa që tregon për femijërinë e rininë e hershme.)
Mjegulla e mbuloi qytetin.
Unë shihja ëndrrat e mia.
Shpinim këmbët në platformën e stacionit, pa e ditur ç’të bënim.
Mbërritëm buzë mbrëmjes.
Gjëja më e çuditshme është se ndihesh i lumtur sapo zgjohesh në një shtëpi tjetër, në qytetin që kurrë më parë nuk ke qenë; ke dëgjuar për të, e ke ëndërruar ndërsa i druaje sikur i druan një ngjarje që të tjerët e zmadhojnë pa nevojë.
Baba vinte e shkonte si dhuratë.
Bota e grave të kolonisë ishte e veçantë dhe e larmishme.
Kolonët ishin racë e veçantë,të fortë, të qëndrueshëm, të mbyllur në vete dhe të vetmjaftueshëm për vet veten.
Rrëfimet e gjyshit ma plotësonin historinë e munguar m’i mësonin gjërat që nuk i kisha ditur.
Kureshtja që ti njihja shqipëtarët më linte pa gjumë.
.....
16
Shqiptarët mbeteshin enigmë, mu si bjeshkët e mjegullta, sado që përpiqesha ti njihja.
...
38
Petrinja bashkëjetonte me vuajtjet e mia, por nuk më kuptonte.
...
45
Ngjarjet po merrnin rrokullimën.
Mjegulla e harresës ma ka terratisur mendjen.
Epilog
Televizori lajmëroi se bashkësia ndërkombëtare kishte përpiluar një program për kthimin e serbëve të shpërngulur....”
Për ata që kanë nge një poemë e tërë kurdiset nëpër gjetje, por romani ka detyrën e sjelljes së qindra faqeve. Siç e përmendëm 281. Nuk dimë se sa lexues mund të punojnë për të siguruar një poemë të fjalive të dyta, apo, të treta katërta e kështu me radhë, por kjo është goxha punë.
Një qasje e tillë metodologjike si kjo e përdorur më lartë, çuditërisht, nuk është pa prurje, por kjo është vetëm njëri prej leximeve. Teksti lexohet edhe tradicionalisht si fjalia e parë pastaj e dyta e kështu me rradhë, por ky lexim ngjall një kujtim të gjallë të rëndesës që kanë 281 faqet e autorit.
Qasja për prodhimin e shkrimit në vetë të parë që ka zgjedhur autori përzien nga njëra anë një aspiratë me dimensione në antropologji, histori, qëndrime e qëllime, e padyshim rrëfime nga ana tjetër një droje nga të shpallurit e njëfarë intelektualizmi profesionalisht të kultivuar për të ofruar ato reflektime, duke ruajtur një maskë rastësie në përzgjedhje të protagonistit nga populli i madh i njeriut. Kjo frenon autorin të kërkojë lojra e shkathtësira të gjuhës,
Dëshira e rrëfimtarisë për tu veçuar nga shkrime të tjera që përfshijnë edhe hyjnoneren poezi, patjetër që bezdiset pak kur takon lexuesin e nderuar e shqetësuar nga kaq shumë praktika të tjera. Por veshja letrare ku livritin personazhet është pak e zbutur. Aty këtu një poetizëm që tradhëton përpjekjen e romanit për tu distancuar nga kjo formë rivale për vëmendjen e lexuesit. Poezizmi prozaik, edhe vetëm me prani të holluar ngre gishtin drejt autorit për përpjekje të tepërta në lëshim të rrëfimit. Shto edhe histori e antropologji që pak kush i di e nuk e i di.
Hajt, shyqyr në fund ai koloni shkoi. Ndoshta vjen e shoqja.
./