kur vinte Heda prej mesdheu

Heda Gabler. Një pjesë nga Ibseni i madh.
Për kuriozitete profesionale i isha vënë leximit të saj ca kohë më herët dhe për ta ndjekur edhe më tej kam parë edhe një ekranizim të pjesës të viteve 50 e pak, me Ingrid Bergman ndoshta, e aktorë të atij soji. Dhe kisha ca pritshmëri
Por, sa mbërrin në shkallët e sipërme të sallës ku ka shtëpinë skena e teatrit eksperimental “Kujtim Spahivogli” e kupton që gjërat disi kanë ndryshuar. Në fillim, sa hyn në sallën e këndshme, prej skenës Alfred Trebicka të lëshon tym me një aparat të vogël që e mban në dorë. Ai është i gjithi i artë. Edhe këpucët i ka me të verdhën shkëlqyese të të artës. Palltoja e tij e verdhë është ajo e një komandanti të lartë, me spaleta të arta plot fije. Po ky kush është thashë unë, meqë i njihja pak personazhet.
Ja kush ishin mundësitë që ai të ishte, (i) Elert Lovbogu, historian i shquar që sapo ka kulmuar mendimin shkencor e vizionar të kohës e që ka patur një marrdhënie fort intime e disi posesive, jo dashurore (vetëm pak), me protagonisten Heda? (ii) I shoqi saj, gjashtu studiues historie, por shumë më i përkorë dhe I përmbajtur? Apo (iii) gjykatësi, mik i familjes e i Hedës dhe ambicjoz në çështje të humorist?

​Por ai nuk ishte asnjëri prej tyre. Ai ishte babi i Hedës, një Gjeneral hijerëndë që pret miqtë me tym. Ky, në njohjet e mija të mëhershme, përmendej, por nuk ka aktor të vetin. Nuk ka fantazmë të gjeneralit të vdekur. Por këtu si të ishte fantazma e Hamletit, babës së Hamleti, ai nuk i shqitet skenës dhe Hedës. E ruan atë. Përkujdeset. Bën edhe detyrën e shërbëtorit herë pas here. Ai shkon deri aty sa ai e vret Hedën në vetvrasjen e vet. Dhe Heda e vret atë?
Ndërkohë që ka ardhë babai i Hedës, janë larguar nga pjesa halla e të shoqit, si dhe një shërbëtore fort e pranishme.
Ndërkohë muzika është nga këto teknologjiket, me ritëm të lartë. Energji. Dhe ka të recituara në atë zërin mekanik, fjalët: “o!? Ju paskeni zgjedhur teatrin sonte shumë mirë. Uluni te karrikja që paskeni gjetur dhe shtrëngoni rripin e sigurimit sepse kjo shfaqe nuk është si asnjë që kemi parë ndonjëherë. Ai është një regjisor rumun i ri dhe shumë trim. Botond Nagi. Ky është një teatër përtej të imagjinueshmes. E ksi senesh.”
Po u lodhëm. Zvarritje nëpër fjalë, nëpër skena. Si me lëvizje të ngadalta.
Secili personazh ka fituar një ritëm të kohëve tona duke braktisur atë borgjezi të re që përthyente Ibseni me delikatesat dhe burrëritë e veta. Edhe, në këtë pikë nuk mund të themi që regjizori është në ndonjëfarë drejtimi problematik, por pastaj sesi nagtërrohet.
Një seri problematikash të përshtatjes së shijeve e botkuptimeve nuhaten por ndjekja e tyre është e pamjaftuar.
Me grup aktorësh të aftë e tërhqës në figurë e tingullim, por ndonjëherë jo aq brenda asaj bote ku mishërohet personazhi, që gjithashtu lëviz. Secili nxorri skena e ligjërime të bukura nga personazhi i vet, jam dakort.
Por, gjatë. Një intervistë televizive e gjatë.
Personazhet rinisin shpesh personazhin.
Dhe kjo sesi zgjatet. Me një shtrirje. Një ritëm i lartë i vazhduar.  Ai çuni para meje po luante bilardo në telefon. Dhe në errësirë besoj shumë përgjonin për ndonjë lëvizje nëpër sallë të gjallëroheshin pak.
Drita neoni na sulmuan sytë në kënde të kithta, sapo u fikën dritat.
Në fakt teatër mbetet dhe asnjëherë nuk mund të jetë aq i keq. Për mendimin tim, dramaturgu i pjesës ka lënë shumë fjalë në tekstin e aktorëve, duke pasur parasysh përzgjedhjen regjizoriale të regjizorit.
Për atë qasje ndaj pjesës duheshin heq edhe një 30%sh tjetër fjalësh. Se aq shumë fjalë në një histori aq të brishtë e të koklavitur sa Heda Gabler kanë nevojë për kontekste afatgjata, mundësisht të buta që pastaj të intrigohesh e shijosh e kuptosh ngadalë nuancat.
Shto edhe që shumë sjellje e veprime kishin më shumë pavarësi nga sa u jepte një arsye e shëndetshme e ngritjes së një strukture të qëndrueshme.
Por unë me regjisorin jam dakort, në rritjen e ritmit, në drejtëpërdrejtësinë e komunikimeve, edhe nuancat agresive të çdo komunikimi edhe lehtësia me të cilën ushtrohet çdo superioritet i çfardollojtë. 
Ky afrim me burimet e psikikës njerëzore është një gjetje regjizoriale e përdorur edhe në tërësinë e qasjes. edhe duket se këto janë paradigmat regjizoriale të kohës.

Shumica e regjive besoj edhe globalisht e përdorin këtë qasje. Po diku teksti është më i lehtë për tu ndjerë, e diku më pak. Diku harmonia e veprimit me mendime është më e plotë e diku më pak.
Në rastin në fjalë, nuk mund të mos ankohemi. Nga lodhje e atillë unë për pak fjeta. Mos them që edhe u fjeta pak. Po gjithsesi u vura me kërku rehat të tepër në karrigë. Sikur kam kry një pjesë nga shërbimi ushtarak mu duk.
Shpresojmë të ketë pasur sponsorizim edhe nga ambasada rumune.

Ndërkohë na duhet të çojmë edhe një tjetër ankesë. Dymijë e nëntëmbëdhjeta dhe fillimi i dymijë e njëzetës vazhdojnë të prezantojnë një vit relativisht të varfër në jetën teatrale të qytetit. Unë nuk mbaj mend ndonjë gjë nga ky sezon teatror. Se ç’pati diçka pastaj diçka tjetër, por nuk i mbaj mend.
 Ndaj këtë ankesë, si edhe çdo ankesë tjetër të denjë në këtë vend po ta nis ty o kryeministri ynë, që ta kesh për koleksionin e madhërishëm të ankesave publike që ke kriju personalisht.

Zoti kryeministër, megjithëse është drejtëpërsëdrejti përgjegjës për teatrin në vend, preferon filmat.
Ai u bë pjesë e një polemike gazmore ditëve të fundit për një paraqitje në një film gazmor të tipit komercial. A je në rregull ti mer daj? Shkon e bën vizitorin aksidental te dasmat e Ermal Mamaqit për publikun e gjerë!?! Hajde mer bon Robespierin ose Prometeun e çliruar te Teatri Kombëtar. Zgjidhe vetë regjizorin po deshe. Ose bëhu vetë regjizor. Me vërte e kam. 

---