Një nënë shumë nervoze e ndonjë shoqërie që e ka gjetur autori norvegjez.
Në fëmijëri të parë, nga ku nis pjesa, ky fëmija thosh "o ma!”, e kjo ja kthente veç në gjuhën e burokracisë me ‘dosje’, ‘dokument’, ‘klient’, ‘shtetëror’. Pastaj në një kapërcim të shpejtë në kohë mbërrihet në vizitën e djalit në shtëpinë e nënës, në kryeqytet, që është edhe trupi i shfaqjes. Vizita e passhumëkohëshme e një biri, të rritur nga gjyshërit, tek një nënë që i është dhënë me zell të madh karrierës, që është edhe sfida që i jep kuptim jetës së saj.
Dhe nënë e bir flasin. Ata hetojnë kufirin e largët deri ku kjo marrëdhënie shteron konvencionalitetin shoqëror. Çfarë ka përtej?
Pjesa ngre e ul tensionin në formë ciklike. Pesë fjalë në komunikim të zakonshëm tensionesh, vëshirësishë të secilit, e pastaj ngrihet në një nivel simptomatik devijance. Një dalldi e pandërgjeshme incestuale përsëritet herë herë, si shkreptimë, nëpër ngjarje. Frojdi po ngërdheshej dikah nëpër hijet e brendshme të Tullës.
Biri ka studiuar jashtë për letërsi e filozofi. Ai ka një mal me probleme nëpër një jetë që e lodh, megjithëse muskuloz, dhe pa ndonjë turp të theksuar. E ëma mendonte se ai ishte gej, por ai doli ndoshta pak sadist, e ëma u qetësua, se edhe ajo ndonjëherë për veten mendonte se ishte disi sadiste në seks. Ndoshta jo, vetëm shaka?
Ajo kish tentuar ta abortojë fëmijën.
Dëshira e theksuar për të çarë, për të qenë dikush në kryeqytet, është një nga damarët e mëdhenj të pjesës. Tani është shumë nervoze dhe megjithëse e parealizuar vazhdon të shfaqë besim në të njëjtat gjëra si dikur. Në një sukses. Djali mbeti në atë qytetin e bregut perëndimor, diku largë.
Marrëdhënia e nënës me nënën e vet. Vdekja e gjyshes. E njëjta shishe që shërbeu si ikona kryqi për të përqeshur devotshmërinë e nënës në Krisht u bë imitues i një organi seksual mashkullor me të cilin u parodizuan penetrime në të paktën tre destinacione.
Pjesa pati edhe goxha lëvizje dhe këngë. Nën drejtim të Gjergj Pervazit lëvizja merr rol të shtuar për secilin ngjyrim të personazhit e ndodhisë. Në skenën ku u derdh ai qumështi i dallgës, që thamë, dy protagonistët tanë kryen një kërcim të shtrirë. Rrëshkitshëm fiu fiu, shtyu afrohu. Edhe më herët lëvizën e u shkuluvarën, shtyu afrohu.
Pastaj marrëdhënia me babain e djalit. Dhe mami i nënës.
Seksualiteti gjithandej.
Para fillimit të pjesës dy aktorët venin poshtë e lartë nëpër një territor shenjuar me bojë të bardhë e rrjedhash ilustruar me vija prej boje të errët ose ndonjë gjë e tillë. Një hapsirë e kuruar prej Klod Dedes si skenograf i pjesës. Në dy, a aty rrotull, metra gjerësi e një gjatësi prej ndoshta dhjetë a pesëmbëdhjetë metrash. Territori i shenjuar me shishe ndahej më dysh për një hekuri tek që mbahej për një strukturë të gjerë nëpër tokë ku dy aktorët herë pas here masnin hapin. Dhe përfundonte në një skenë ku Ilir Bajri i binte pianos. E karriget përreth.
Shpalosja emocionale, nëpër gjeste mimika e lëvizje, zë e theks, e situatës është kompetenca e regjizorit që përcakton ngjyra e drita përtej autorit. Një femër disi e dalë binarësh komunikon me djalin e vet. Sa e dalë binarësh, tani?
Sa vendimtare është distanca për formësimin e një marrëdhënieje. Nënë e fëmijë pa kontakt a janë dy të huaj?
A ka një ndodhi të përhapur sociale që po komentojmë, apo gjthçka shkoi shumë keq vetëm për këtë të gjorën që u ndje provokuar nga një nënë thellësisht besimtare dhe nëpër dalldi mbeti shtatzënë, dhe krijoi një pasion të pafre për të atë që mendonte se ishte liria, kuptimi i jetës.
Një shenjtërim i marrëdhënies mes nënës e fëmijës që zoti Mustafiç me siguri e ndan me ne shqiptarët. (Për fat të keq nuk dimë shumë për pjesën e zotit Fose në tekst, zonja Melisa Udovičič Pleŝtina është pjesë e trinitetit të njëmendtë të shfaqjes, përkrah Mustafiçit e Andreas.) Fose, i cili nga çfarë zbulova prej internetit qenka i ftuar të jetojë në rezidencë të përjetshme prej mbretit të Norvegjisë. Ky ka një shtëpi në krye të atij bulevardit të madh. Më dymijëedhjetën, fiton çmimin "Ibsen", që ka mirënjohje të bukurshprehur. Ndaj tentojmë ta shohim më afër rrjedhës së madhe artistike.
Por ndodhia jonë bëhet gati mitologjike. Meqenëse shkeli shenjtërinë e marrëdhënies nënë – fëmijë, kjo grua doli nga mbrojtja e zotave dhe ata e hodhën në tendosje ekstreme që ja dëmtoi shëndetin mendor. Erotika e saj është një devijancë, përkushtimi i saj për punën është obsesion, egoizmi i saj është një simptomë. Një mjek psikiatër aty do kish dalluar patjetër një dorë të mirë diagnozash. Edhe një i paditur i lëmit si puna ime do merrte guximin të përmendte çrregullim bipolar të humorit, delire e manira. Është kjo një nisje a një mbërritje? Rregulli a përjashtimi?
Mendoj se zoti Mustafiç këtu është dashur të na jepte një orientim më të qartë. Në fakt ai na ka treguar, por meqenëse notat e larta duket se janë prej shfaqjes, e të ultat prej tekstit, ne e shtojmë atë distancën prej pjesës. Dhe shfaqja ngren një trup solid, që na le aty jashtë. Unë do ta doja ndonjë copë më domethënëse normalitet diku, sa për ti hedhur sytë brenda grykës së vullkanit.
Zonja Andrea me natyrshmërinë e saj, me lehtësinë për tu shkrirë brenda të tillë personazhesh, me lehtësinë për të arritur skajet e një emocioni që vibron thekshëm ofron një kapital performativ që e fton shpalljen dramatike emocionmadhe. Andrea, gjithsesi është një aktore që nuk ta lehtëson qëndrimin pranë. Çdo personazh i saj hyn në një marrëdhënie intime me spektatorin, ajo i ndanë kufijtë vet. Spektatorëve të brumit tonë, personazhe të tilla ja prishin qetësinë, shijimi stërpiket me ngarkesa psikologjike social-personale. Kontributi i saj i madh në vizualizime të modernitetit prej kolektivit teatërdashës ndër shqiptar u rrit akoma.
Edhe Llupa i ndihur prej një paraqitje miqësore, me shtatin e hijshëm e me njëfarë ‘sikleti’ nëpër veprim e shprehje është i pëlqyeshëm. Ai harmonizohet me partneren, me pjesën.
Në larmi e theksim të mbresave pjesa padyshim që shënon një delikatesë të sillës teatrore në vjeshtën shqiptare të 2017-ës.