​Delegacioni

 Ahh!! Delegacioni.
Një nder i madh për ne. Vetë Varshava e  ftohtë si në Perëndimin lindor e vlerësoi me çmimin më të lartë në festival të sivjetshëm. Çmim të filmit më të mirë në sy të medias dhe audiencës, edhe TIFF-i 'Delegacionit' ja dha.
Nga Artan Minarolli dhe Bujar Alimani si të parë, e të tjerë të shquar mbas.
Është koha kur po bie regjimi i riformatimit totalitarist të shoqërisë. Në burgun e humbur diku mes malesh ndezin televizorin dhe shohin lajmet. Sapo ka ardhur një delegacion nga Bashkimi Europian. Dhe kryetari i delegacionit ka mik të burgosurin Ilo Konomi, që prej kohëve të studimit në Pragën mike. Për ta ruajtur nga shokú e armiqësia e kotë me popullsinë vendase kryetarin e delegacionit, çojnë të marrin të burgosurin e ta sjellin në kryeqytet, që të flasë, t’ja rrisë dashamirësinë ndaj vendasve, ti justifikojë disi ndoshta?

Skena e një burgu masiv nuk është një gjë e parë shpesh në kinematografinë tonë kohëve të fundit, lëre pas një burg politik, veç ndonjë kampi përqendrimi apo burgu fashist në kinematografinë e realizmit socialist, ndaj duhet të njohim këtë arritje.  Ambjenti është relativisht i qetë.
Disi buçkanë e të ngeshëm të përndjekurit politikë bënin muhabet e kush kishte nge edhe hante dicka. Të përvuajtur, por të shëndetshëm. Aq, sa aty, nuk ka qenë pesha mesatare e të pranishmëve as në Kongres të Partisë së Punës së Shqipërisë. Dhe ata kishin plagë nëpër faqe të modelit disi më aventurier të shkelësve të ligjit fatkeq të agjitacion-propogandës. Për gjallmim të mizerjes kishin një figurant që ja dhanë kamerën dy herë.
Aty kishte diku tek katër tryeza të gjata, me njëzet a tridhjetë vende ne secilën anë. Diku tek 150 e ca burra.

Dhe vjen ndonjë zëvendësdrejtor ose shef sektori i ministrisë së brendshme me aron e ministrisë që të marrin të burgosurin në fjalë e ta sjellin në Tiranë që të influencojë përmirësimin e shpejtë të situatës dhe përfitim popullor të gjithëfarëllojshëm.
 
Makina prishet.
Nëna demente. Sekretarja e partisë. Përkthyesi dhe shoqëruesi i përkthyesit, njëri humbameno djallëzor e tjetri, gjithashtu përdorues i gjuhës frënge,  djallëzor e tinzar. Dy mësuese simpatike, të reja dhe bashkëkohore, rrezëllitnin e kuqëlonin kur dilnin për një makinë të rastit diku andej nga Kooperativa e Lumës. Mekaniku memec i qethur bukur e me një gjuhë të shkathët shenjash me babanë e tij që edhe i kishte dhënë zanatin. Punonjësi i zyrës së sekretares së partisë. Komshija cupë e mirë.
 Ndërkohë një shtëpi e bëjnë gati me objekte të një procesverbali si qilimia, makina shkrimi, akuarium me peshk. Një viletë.
Pastaj vrasja.  Pasi i burgosuri i thotë që e bija, e arratisur me ambasadat, do të ketë turp prej tij në të ardhmen e afërt, i ngarkuari  për sigurinë fizike e vret. Në fakt Asllani po përpiqet ta ndalë kur ai nën ndikimin e një dileme morale të pashpallur tenton të kridhet në lumin e ftohtë, gjatë ndonjë çrregullim të racionalitetit. (Se pse do kridhesh i veshur në lumë në dimër kur po ikën nga burgu drejt Tiranës për të takuar një mik që e ka marrë malli për ty e mundet me të gjet atje ku të mbajnë?)
Në fakt këtë nuk e kuptoi as Asllani e as Spiro, sepse këtë e vrau ndërgjegjja jashtëzakonisht shumë.
__

Si fillim, filmi duhet të kishte paguar marrjen e të paktën 29 kilogram e gjysëm peshë nga secili aktor, diku edhe gjysmën e peshës, ose më tepër. Ose tek të gjithë. E pastaj me kostumografira e makiazh nuk jemi fare të kënaqur. Ç’është kjo bukuri?
 
Ndriçim Xhepa ishte vesh nga garderobi i vet. Ende drejtues, racional, i pasigurtë në natyrën morale të veprimtarisë së shërbimit represiv ku bën pjesë ai është gati pozitiv. Ai është përgjegjësi i operacionit. Sportiv. I prerë e flirtues. Ky drejtues xhahilësh nuk është fare xhahil. Ta shikoni se sa keq e ndëshkon ai vrasësin në fund ju do çuditeni. Pasi i rrëmbeu armën me të cilën kishte bërë vrasjen ish-torturuesit Asllan, ti rras një shkelm mu në mes të gjoksit. I bie Xhepa Ferrës, ky rrokulliset matanë, vfypp. Edhe një herë tjetër,  ky pëplaset për tokë sa u bëra merak për të. Edhe Xhepa me shtrirje të këmbës të papenguar në mëdyshje. Realizu mirë fare. Action. Me thanë ti ka ardh Xheki Çani. 

Viktor Zhusti karizmatik, me flokët e prerë bukur, me mjekrën tre ditë pa rruar. Depërtues në shikimin e tij. I menduar e melankolik e i keqardhur, por edhe rebel e i paparashikueshëm. Tamam si tha shefi. I qetë, intelektual, por kokëfortë.
Ai është protagonist, por zgjimi për të herët në mëngjes vjen i papritur edhe për ne. Kemi një udhëtim me një goxha mal pas shpine diku. Por largimi nga ai ambjent është i shpejtë dhe ngjarja shpërngulet nga aty.
Zoti Zhusti ka një personazh që ka pak identititet në vazhdë të filmit. Prezantohet me fjalë: mos u hidhëro o i hidhëruar! ku e ke nënën? Sa je dënuar? Kur del? Gruaja Vajza. Çfarë mendon sikur të bëhet mirë? I gjithi komunikim i gjeneralizuar. Patjetër ne e dimë kush është Viktor Zhusti e ai i ofron personazhit portretin e vet, profesionalizmin e vet dhe një shtresë tjetër më të thellë e emocionale personazhit, që përshtatet ngado nëpër hapsira që duhen mbuluar prej aktorit.
Por komunikimi në makinë është një pjesë që nuk ka ç'i merr shumë aktorit.
 
Xhevdet Ferri duhet të jetë pjesë e një institucioni represiv, por ai është kaq i padisiplinuar. Një gjysh marrok tej masës. Një i inatosur. Fare i papërfillur nga shefi i tij dhe në bindje ndaj urdhrave të dhënë me fshikullimë. Ai është i ndërkryer, por në fund të fundit një i bindur. I pabindur.

Dialogu na flet për filmin. Na e tregon atë. Të vërteta ka plot, gjithandej. Na thuhen histori të vërteta, jetë që shkatërrohen. Por konteksti i tyre në nëpër ngjyra e gjymtyra është i pakët.

Për më tepër, gjithë papërputhjet i ushqejnë të njëjtave ndjesi. Burgu që mbaroi aq shpejt, Hapi jashtëzakonisht sportiv i të burgosurit që ngrihet të hapë kapakun e ngecur të raftit të televizorit. Mësuese fshati me pallto të bukura, çupa të reja, zbukuruar bukur. Që bëjnë batuta me shokët e sigurimit e thojnë, - u si fliska ky, si në mbledhje. Mekaniku si shurdhmemec seksi. Trupa ushtarake që shkonte drejt Tiranës me brohorima Parti – Enver ishte e vetmja që kishte një dozë më të përafërt me realitetin skamnor të kohës, por ajo kaloi shpejt.

Në mënyrë të përsëritur kemi vetëm qendrën ekranit të fokusuar dhe rreth ‘blurr’, si i thojnë anglezët asaj situatës kur e bën të turbullt pjesën rreth një objektivi të caktuar në fotografi.
Natyrisht të ishte i gjithë filmi me atë teknikë dhe në mënyrë disi të ekzagjeruar jam dakort, por me sjellë personazhin në qartësi dhe me e bë turbullt në 48 përqindëshin tjetër të  ekranit. 13 herë nga 13 e kusur sekonda. Pse?
 
Mendoj që autorët kanë anashkaluar tematika e qasje që ishin vërtet me interes dhe kanë sjellë një thriller psikologjik të kursyer në gjallëri që hamendëson se është duke lëvizur në terren të sigurtë. Një vetbesim që e squll artistin.

Kinematografët e influencuar nga kinematografia në këtë film do ti kenë të përndjekurit politikë që arratisen nga burgu, zejnë vajzën e diktatorit dashnore jashtëzakonisht besnike dhe vrasin diktatorin, hidhen nga kati i pestë e i bijnë plumbit me shkelm nëpër kotje.