Një shpurë fort e nderuar shoqëron këtë herë orën e shfaqjes që zbret bjeshkën, ku ushqeu Mujin, e mbush skenën me ndriçim, lëvizje e fjalë. Yllka Mujo, Viktor Zhusti, Eva Alikaj dhe Lulzim Zeqja dhe regjizorjon Gëzim Kame.
Një i tillë grup mund të rrëmbejë akoma edhe sot një karro duatrokitje nëpër maxhoranca të publikut qoftë duke ardh aty për caj, por ne të gjorët që duhet të mprehim veshët dhe të fërkojmë drurët deri sa të nxjerrin shkëndija, pasi pa to ku është lezeti, nuk e kemi mendjen aty. Ne mbledhim ato që bien nga karroja dhe me neps i stivosim nëpër letra. Muzeu i duartrokitjeve të rëna. Pastaj rrezëllitjen e karros e sheh vetë i madhi popull teatërndjekës.
Një zgjedhje me zgjatje për nga shoqëria, dhe meraqet e saj, prej zotit Kame. Autori gjerman me eskperiencë të gjatë në avokati, Ferdinand von Shirak, ka sjellë nja dy dilema të filozofisë së të drejtës që kanë gjetur shtigje deri nëpër leksione të metodave të kërkimit shkencor ku i kam njohur edhe unë.
A duhen sakrifikuar jetë nën llogaritje pragmatike për të shpëtuar më shumë jetë, apo këtij gjarpri që është “interesi i shumicës” i duhet prerë koka që në embrionet e veta shpëtimtare?
Si duhet të veprojmë ndaj egzekutuesit të vullnetit të shumicës kur ai shkel ligjin?
Një eksperiment social pak a shumë. Publikut ju drejtua me emrin o gjyqtarë, ose bashkëgjyqëtarë. Edhe unë votova.
Në gjyq majori i aviacionit luftarak rrëzon para se të kryejë sulmin terrorist avionin e rrëmbyer nga terroristi. Ai po drejtohej mbi një stadium në Berlin ku do rrezikonte 70 mijë spektatorë.
Majori e qëlloi pak para se të hynte në trajektoren e zbritjes pasi e kish paralajmëruar në mënyrë të përsëritur. Kolegu i tij epror nga zyra nuk dha urdhër të qëllohet, as ministri, që me vendim gjykate e ka humbur këtë të drejtë, Por, e bëri majori, por koloneli dëshmoi se do të kish vepruar pak a shumë në të njëjtën mënyrë. Por ka një vendim të gjykatës kushtetuese që e ndalon ballafaqimin me të tilla dilema dhe askujt nuk i shkelen të drejtat e veta prej shtetit për asnjë arsye kurrën e kurrës. Le pastaj ti merret jeta me rraketë ajër ajër mu në ajër.
Piloti, avokatja, prokurorja, gjyqtari dhe dëshmitari. Dhe ne të eksperimentit që herë pas here ishim nën më të bardhën dritë skenike. Kur fliste avokatja ajo fliste me ne dhe drita ndizej mbi sallën ku isha dhe unë me shokët.
Edhe prokurorja edhe avokatja i mëshuan dimensionit fiozofik të çështjes dhe argumentat i sollën nga lëm i filozofisë. Prokurorja thosh se askush nuk duhej ta kish bërë këtë gjë dhe sillte një sërë dilemash të tilla etike që mund të pasionin si: pamundësia e përcaktimit të vlerave në lidhje me jetën. Pak a shumë është një muhabet që nuk duhet hapur. Shpëtimi është objektivi i synuar për secilën jetë qytetar në mbrojtjen tonë dhe kronologjikisht ballafaqimi do kryhet sipas rradhës e me të njëjtin aksion. Jo po të marrim njerëz i ti shfrytëzojmë për transplante të domosdoshme të më shumë individëve? Të vrasim këtë e atë? Po të kishin qënë gruaja e fëmijët e tu? Vendimi i gjykatës është i tillë. Pse nuk u punua për zbrazjen e stadiumit? Koha e marrjes se vendimit ishte 30 minuta. Ndoshta do të kishin shpëtuar edhe pasagjerët e avionit. Nuk del njeri me shkel ligjin dhe me shku i padënu. Dënim me burgim të përjetshëm kërkoi ajo.
Avokatja tha se ndonjëherë për të shmangur të keqen e madhe e keqja e vogël le të ndodhë.
Pse nuk do ta pranoje ti një gënjeshtër thënë një vrasësi për të shpëtuar një jetë? Ç’janë këto parime që na mjegullojnë shikimin e nuk na lejnë të kuptojmë se 70 mijë jetë janë më shumë se 164 jetë. Po lejokemi gjymtimin e një qyteti e të mijëra jetëve prej nji toçi që kushedi çi thotë mendja dhe nga hiçi bëhet faktor vendimtar për jetën e gjysëm milioni njerëz që mund të implikohen si të lënduar e familjarë e përgjegjësi e dashuri.
Terrorizmi është këtu. Është një fakt. Ai është lufta jonë e përditshme dhe ushtria prandaj është aty dhe shumë faleminderit zoti major.
Pastaj nga gjykatësi mësuam që në rast aksidenti të pashmangshëm shpëtimi i tëndit e rrezikimi i të huajit nuk është rrethanë rënduese.
Por në fillim ishte dëshmitari që plotësoi me të dhëna ngjarjen.
Shfaqja tani.
Zoti Zhusti na thotë se jemi pjesë e shfaqjes, juri gjyqit, dhe se ai do të japë vendimin tonë. Ai tregon ç’po ndodh në terma të përgjithshëm. Pyetjet që do të na lindin dhe ca gjëra.
Një skenë me një podium të gjykatësit, që ka pas vetes katër vajza të reja që na shoqëruan edhe gjatë hyrjes në sallë dhe që paskëshin qenë edhe figurante dekorative në vend të fotografisë së presidentit apo shpallësit të pavarsisë si është tani. Ato ishin edhe komision qendror i votimit kur votoi salla. Edhe në anët e gjykatësit janë dy djem fare të rinj me ca kapelka të kuqe katër këndore. Zoti Zhusti fatmirësisht pati lirinë ta hiqte atë objekt jo fort simpatik të masës së vogël prej majës së kokës. Përpara një kompjuter me një sekretarkë përpara. Foltorja e dëshmitarëve dhe tavolinat e karriket e prokurores dhe të avokates ku rri dhe i pandehuri. Kthyer nga ne.
E gjitha veshur me një letër a qese me dezajn prej elementësh metali kapur me perçina. Një mur i madh prej pllakëzash hekuri zënë me ca qindra perçina me një ngjyrë të zbardhëllyer metali. Me dritë për metal. Salla e gjyqit e shoqëria industriale.
Muzikë nuk mbaj mend.
Avokatja që luhej nga Mujo mbërrin me vonesë në sallën e gjyqit, tregon një anekdodë se pse avokatët vishkan një togë të zezë.(sePse një mbret i hershëm vendosi që ata të ishin të dallueshëm prej njerëzve të tjerë për kopukërinë e tyre. E në fillim menduam se ajo thirri ashtu gjykatësin.) Pastaj prokurorja lexon akuzën. Një dëshmitar.
Fap, dëshmitari. Që luhej nga Astrit Hasani. Ai na mbushi me detajet, por një rrëfim që na sjell një karakter teknik të veprës. Gjithë ngjarja vjen nga dëshmitari. Por një rrëfim i vështirë për tu kryer, i gjallëruar me disa ndërhyrje e kërkesa për sqarim. Edhe argumenti i zonjës Alikaj është i gjatë. Filozofik, paksa juridik. Edhe Mujo të njëjtin rol, por personazh tjetër. Një leksion, interpretim e thirrje për qëndrim etikofilozofik në shoqëri.
Nuk mendoj se ishte qasja e duhura. Ajo juri nuk kishim pse ishim ne. Atë grupin e të rinjve ti kishe vënë të krijonin idenë e një jurie që lëviz e gjallon pas ndonjë perdje dhe këta i kishe lënë në një bashkëbisedim të qetë me njëri tjetrin që sqarohen tamam dhe krijojnë mes vete mirëkuptim të mjaftueshëm edhe për ne. Por jo. Aktorë në kushte jo intime, që duhet të thërrasin profesionalçe për reflektimet filozofike brenda kokës sonë nga gjykatorja skenëkatedër e ndriçuar si dhomë pune për dentistë . Një predikues pedagog drejtësie në tre rimishërime të skenës së vetme të aktit të vetëm. Me porosi të veçantë për të prishur njëtrajtësinë e rrjedhës.
Mendoj se angazhimi i këtillë i spektatorit është i synuar prej formave të tjera të komunikimit dhe në teatër është provuar me radikalitet të madh që më herët. Populli ka ndjeshmëritë e veta. ngjarja ka referenca konkrete në realitetin tonë jo fort të kaluar. Por, jo, këto nuk janë shtigjet për në ndjeshmëritë e tij. Ngjarja mbeti e largët. Një adresim edukativ?
Një çkallëk i përgjithshëm. Ikën edhe dritat. Goxha çaste. Unë për ca çaste po mendoja të thërrisja, prokurore iku, të vija kështu alarmin për një arratisje. Dhe Lulzim Zeqen ta ndalonte nga arratija ndonjë hero spektator, por jo. Ai ndejti aty dhe as unë nuk e bëra batutën acaronjëse që teston vërtetë. Duratrokitjet për ardhjen e dritave e detyruan zoti Zhusti ta kthejë rifillimin e lojës një fjali a dy mbrapa që të vazhdojë aksioni i fjalës nga pozita të sigurta.
Haha. Duartrokitën kur erdhën dritat. Pra publiku i natës së tretë e shfaqi njëfarë parehatie.
Si përfundim 78% e votuesve e falën majorin. E fali dhe gjykatësi. Unë mendova se dënimi i tij nuk do ta rëndonte veçanërisht situatën prandaj votova që të dënohet, meqenëse edhe sapo e kanë votuar në gjykatë kushtetuese e parlament, gjithsesi shpresojmë që ushtaraku i radhës që do të ballafaqohet me dilemën ta marri në konsideratë edhe këtë fakt bashkë me të tjerët. Dhe ne nuk ndikojmë vendimet e brezave që do vinë.
Një i tillë grup mund të rrëmbejë akoma edhe sot një karro duatrokitje nëpër maxhoranca të publikut qoftë duke ardh aty për caj, por ne të gjorët që duhet të mprehim veshët dhe të fërkojmë drurët deri sa të nxjerrin shkëndija, pasi pa to ku është lezeti, nuk e kemi mendjen aty. Ne mbledhim ato që bien nga karroja dhe me neps i stivosim nëpër letra. Muzeu i duartrokitjeve të rëna. Pastaj rrezëllitjen e karros e sheh vetë i madhi popull teatërndjekës.
Një zgjedhje me zgjatje për nga shoqëria, dhe meraqet e saj, prej zotit Kame. Autori gjerman me eskperiencë të gjatë në avokati, Ferdinand von Shirak, ka sjellë nja dy dilema të filozofisë së të drejtës që kanë gjetur shtigje deri nëpër leksione të metodave të kërkimit shkencor ku i kam njohur edhe unë.
A duhen sakrifikuar jetë nën llogaritje pragmatike për të shpëtuar më shumë jetë, apo këtij gjarpri që është “interesi i shumicës” i duhet prerë koka që në embrionet e veta shpëtimtare?
Si duhet të veprojmë ndaj egzekutuesit të vullnetit të shumicës kur ai shkel ligjin?
Një eksperiment social pak a shumë. Publikut ju drejtua me emrin o gjyqtarë, ose bashkëgjyqëtarë. Edhe unë votova.
Në gjyq majori i aviacionit luftarak rrëzon para se të kryejë sulmin terrorist avionin e rrëmbyer nga terroristi. Ai po drejtohej mbi një stadium në Berlin ku do rrezikonte 70 mijë spektatorë.
Majori e qëlloi pak para se të hynte në trajektoren e zbritjes pasi e kish paralajmëruar në mënyrë të përsëritur. Kolegu i tij epror nga zyra nuk dha urdhër të qëllohet, as ministri, që me vendim gjykate e ka humbur këtë të drejtë, Por, e bëri majori, por koloneli dëshmoi se do të kish vepruar pak a shumë në të njëjtën mënyrë. Por ka një vendim të gjykatës kushtetuese që e ndalon ballafaqimin me të tilla dilema dhe askujt nuk i shkelen të drejtat e veta prej shtetit për asnjë arsye kurrën e kurrës. Le pastaj ti merret jeta me rraketë ajër ajër mu në ajër.
Piloti, avokatja, prokurorja, gjyqtari dhe dëshmitari. Dhe ne të eksperimentit që herë pas here ishim nën më të bardhën dritë skenike. Kur fliste avokatja ajo fliste me ne dhe drita ndizej mbi sallën ku isha dhe unë me shokët.
Edhe prokurorja edhe avokatja i mëshuan dimensionit fiozofik të çështjes dhe argumentat i sollën nga lëm i filozofisë. Prokurorja thosh se askush nuk duhej ta kish bërë këtë gjë dhe sillte një sërë dilemash të tilla etike që mund të pasionin si: pamundësia e përcaktimit të vlerave në lidhje me jetën. Pak a shumë është një muhabet që nuk duhet hapur. Shpëtimi është objektivi i synuar për secilën jetë qytetar në mbrojtjen tonë dhe kronologjikisht ballafaqimi do kryhet sipas rradhës e me të njëjtin aksion. Jo po të marrim njerëz i ti shfrytëzojmë për transplante të domosdoshme të më shumë individëve? Të vrasim këtë e atë? Po të kishin qënë gruaja e fëmijët e tu? Vendimi i gjykatës është i tillë. Pse nuk u punua për zbrazjen e stadiumit? Koha e marrjes se vendimit ishte 30 minuta. Ndoshta do të kishin shpëtuar edhe pasagjerët e avionit. Nuk del njeri me shkel ligjin dhe me shku i padënu. Dënim me burgim të përjetshëm kërkoi ajo.
Avokatja tha se ndonjëherë për të shmangur të keqen e madhe e keqja e vogël le të ndodhë.
Pse nuk do ta pranoje ti një gënjeshtër thënë një vrasësi për të shpëtuar një jetë? Ç’janë këto parime që na mjegullojnë shikimin e nuk na lejnë të kuptojmë se 70 mijë jetë janë më shumë se 164 jetë. Po lejokemi gjymtimin e një qyteti e të mijëra jetëve prej nji toçi që kushedi çi thotë mendja dhe nga hiçi bëhet faktor vendimtar për jetën e gjysëm milioni njerëz që mund të implikohen si të lënduar e familjarë e përgjegjësi e dashuri.
Terrorizmi është këtu. Është një fakt. Ai është lufta jonë e përditshme dhe ushtria prandaj është aty dhe shumë faleminderit zoti major.
Pastaj nga gjykatësi mësuam që në rast aksidenti të pashmangshëm shpëtimi i tëndit e rrezikimi i të huajit nuk është rrethanë rënduese.
Por në fillim ishte dëshmitari që plotësoi me të dhëna ngjarjen.
Shfaqja tani.
Zoti Zhusti na thotë se jemi pjesë e shfaqjes, juri gjyqit, dhe se ai do të japë vendimin tonë. Ai tregon ç’po ndodh në terma të përgjithshëm. Pyetjet që do të na lindin dhe ca gjëra.
Një skenë me një podium të gjykatësit, që ka pas vetes katër vajza të reja që na shoqëruan edhe gjatë hyrjes në sallë dhe që paskëshin qenë edhe figurante dekorative në vend të fotografisë së presidentit apo shpallësit të pavarsisë si është tani. Ato ishin edhe komision qendror i votimit kur votoi salla. Edhe në anët e gjykatësit janë dy djem fare të rinj me ca kapelka të kuqe katër këndore. Zoti Zhusti fatmirësisht pati lirinë ta hiqte atë objekt jo fort simpatik të masës së vogël prej majës së kokës. Përpara një kompjuter me një sekretarkë përpara. Foltorja e dëshmitarëve dhe tavolinat e karriket e prokurores dhe të avokates ku rri dhe i pandehuri. Kthyer nga ne.
E gjitha veshur me një letër a qese me dezajn prej elementësh metali kapur me perçina. Një mur i madh prej pllakëzash hekuri zënë me ca qindra perçina me një ngjyrë të zbardhëllyer metali. Me dritë për metal. Salla e gjyqit e shoqëria industriale.
Muzikë nuk mbaj mend.
Avokatja që luhej nga Mujo mbërrin me vonesë në sallën e gjyqit, tregon një anekdodë se pse avokatët vishkan një togë të zezë.(sePse një mbret i hershëm vendosi që ata të ishin të dallueshëm prej njerëzve të tjerë për kopukërinë e tyre. E në fillim menduam se ajo thirri ashtu gjykatësin.) Pastaj prokurorja lexon akuzën. Një dëshmitar.
Fap, dëshmitari. Që luhej nga Astrit Hasani. Ai na mbushi me detajet, por një rrëfim që na sjell një karakter teknik të veprës. Gjithë ngjarja vjen nga dëshmitari. Por një rrëfim i vështirë për tu kryer, i gjallëruar me disa ndërhyrje e kërkesa për sqarim. Edhe argumenti i zonjës Alikaj është i gjatë. Filozofik, paksa juridik. Edhe Mujo të njëjtin rol, por personazh tjetër. Një leksion, interpretim e thirrje për qëndrim etikofilozofik në shoqëri.
Nuk mendoj se ishte qasja e duhura. Ajo juri nuk kishim pse ishim ne. Atë grupin e të rinjve ti kishe vënë të krijonin idenë e një jurie që lëviz e gjallon pas ndonjë perdje dhe këta i kishe lënë në një bashkëbisedim të qetë me njëri tjetrin që sqarohen tamam dhe krijojnë mes vete mirëkuptim të mjaftueshëm edhe për ne. Por jo. Aktorë në kushte jo intime, që duhet të thërrasin profesionalçe për reflektimet filozofike brenda kokës sonë nga gjykatorja skenëkatedër e ndriçuar si dhomë pune për dentistë . Një predikues pedagog drejtësie në tre rimishërime të skenës së vetme të aktit të vetëm. Me porosi të veçantë për të prishur njëtrajtësinë e rrjedhës.
Mendoj se angazhimi i këtillë i spektatorit është i synuar prej formave të tjera të komunikimit dhe në teatër është provuar me radikalitet të madh që më herët. Populli ka ndjeshmëritë e veta. ngjarja ka referenca konkrete në realitetin tonë jo fort të kaluar. Por, jo, këto nuk janë shtigjet për në ndjeshmëritë e tij. Ngjarja mbeti e largët. Një adresim edukativ?
Një çkallëk i përgjithshëm. Ikën edhe dritat. Goxha çaste. Unë për ca çaste po mendoja të thërrisja, prokurore iku, të vija kështu alarmin për një arratisje. Dhe Lulzim Zeqen ta ndalonte nga arratija ndonjë hero spektator, por jo. Ai ndejti aty dhe as unë nuk e bëra batutën acaronjëse që teston vërtetë. Duratrokitjet për ardhjen e dritave e detyruan zoti Zhusti ta kthejë rifillimin e lojës një fjali a dy mbrapa që të vazhdojë aksioni i fjalës nga pozita të sigurta.
Haha. Duartrokitën kur erdhën dritat. Pra publiku i natës së tretë e shfaqi njëfarë parehatie.
Si përfundim 78% e votuesve e falën majorin. E fali dhe gjykatësi. Unë mendova se dënimi i tij nuk do ta rëndonte veçanërisht situatën prandaj votova që të dënohet, meqenëse edhe sapo e kanë votuar në gjykatë kushtetuese e parlament, gjithsesi shpresojmë që ushtaraku i radhës që do të ballafaqohet me dilemën ta marri në konsideratë edhe këtë fakt bashkë me të tjerët. Dhe ne nuk ndikojmë vendimet e brezave që do vinë.
RSS Feed
