Eshtrat qe vijne Vone te atyre qe jane ketu

Në Prishtinë, të enjten e 24 nëntorit, “Eshtrat që vijnë vonë. Hej zoti i madh. Në ato vise disa mijëra njerëz kanë hallin e disa mijëra njerëzve për të cilët thuhet se janë të zhdukur dhe si dihet hic ku i kanë eshtrat.
Por, asgjë aq serioze. Bëhet fjalë thjeshtë për një rrjedhë patriotike qindra vjeçare që pasurohet. Probleme kritike, padyshim, por që e kanë burimin diku atje, thellë nëpër male. Një kujtesë që mund ta ketë vetëm uji, që po vinte andej për herë jo të parë. Karakteri ynë gjarpërues nëpër identitete otomano islamike a ortodoksi greko-serbe, e kushedi çfarë tjetër, ishte objekt i nëmës së pjesës.
Akuto-contemporan, dakort, por i pari që foli ishte ky punëdhënësi i atij çunit të Qyprillinjve në Pallatin e Ëndrrave, të Kadaresë. E ky foli se si nuk duhej të kishte ndikime në punësime me rekomandime, sidomos në këtë fushën e kontrollit mbi ëndrrat. Se institucioni mbi të gjithë, por pastaj dita erdhi dhe një skenë zyre frenetike, bashkëkohore. Me muzikalitet e kakofoni krijuar prej makinave të shkrimit, ziles së telefonit, grisjes së letrës së madhe e pak flirt aty. Tentimi i një vetvrasje shumë reale me hedhje nga punonjësja, që përgjigjej në telefon. Apo këto ishin njëkohësisht? Të paktën pjesërisht. Pastaj punëdhënësi vjen në skenë si beu epror dhe herë është turk e herë shqiptar.
Dhe nisi një përsiatje ideologjizuese gjatë së cilës Qyprilliu i ri vijoi shndërrimet nëpër rrjedhat e historisë sonë herë si Abdullah e herë si Mark, e herë si tjetër kush. Dhe ajo zyra i la vend një marrëdhënies nënë e bir, dhe gratë e tjera, dhe burrat e tjerë që janë herë vllam e herë hasëm. Dhe e gjitha kjo në ritme të larta. Mark Alemi herë vjen e flet, e herë vdes, e herë sillet rrotull e mban fjalën, e herë gjithë i derdhet sipër narracionin.
E një luftë e një zallamahi aty, me shkopinj e me ujë. Përplasen e pijnë lagen. Egzekutohen me mbytje e mbështillen me një  copë të bardhë që bëhet edhe flamur, kurse gratë, edhe me ferexhe edhe luftëtare që vriten, (ajo punonjësja që desh u hodh nga skena në fillim, tani, u vetvar.)
Pastaj ringjallen ngadhnjimtarë e hipin mbi skelat me rrota që vijnë e ikin sa para mbrapa. Veshur me fustanella që mund të jetë edhe veshja jonë kombëtare me fustanellë, edhe një fustan i gjatë turqinie, edhe një veshje e re. Valvisin një flamur të bardhë e të gjatë dorëzimi. Një aktivitet zhurmëplotë në skenë. Dhe ndajnë me njëri tjetrin të bëhen myslimanë a ortodoksë, pëmendet dhe venediku. Më shumë identitete të mundshme u përfolën aty, natyrisht, por vllamt kur po luanin e pinin te ato podiumet që thamë. Dhe asnjërën nuk e kishin qejf. Dhe pastaj luftojnë edhe aty. Si biçim monumentesh. Në skenë gjithë ajo lëvizje. Zhurmë. Dhe një këngë goxha e gjatë e ritmike, që tregonte për zombin. Zombi është i gjallë, ndoshta thonte? Kush e di shka osht zombi?
Teki Dervishi është autori i pjesës. Megjithëse ndahet fort merita me regjisorin maqedonas Martin Kocovski për shfaqjen kaq fort ritmike e vizualisht intriguese. 9 aktorë, nja gjysma edhe me personazh. Teksti me atë solemnitet konstant sikur bëhet shumë i rrëshkitshëm, shto këto mbytjen nëpër zhurmë e aksion, shto edhe veshin tim në fajmiljarazim e sipër me dialektin dhe gjykimet bëhen të guximshme. Por ....
Meqenëse, politika mbetet në dorë të parë me kujdes, për të këtilla çështje, duhet parë ana politike e shfaqjes. Shumë shpejt në fillimin e shfaqjes së rrëmbyer,  hidhet një hap i parë, i gjatë, direkt e në fundin e rrugëtimit historik të shoqërisë që po merret në shqyrtim, pra tonës, asaj shqipëtare. Ky Mark Alemi a Gjorgu, na tregon një përgjigje për një pyetje nga ato që e kanë munduar autorin. Në një komunikim me ndoshta vetë zotin, ai i tregon se theksimi i dentitetit fetar fillon më 1992-in me luftën e Bosnjës. Shprehur aq qartë ky besim sa besohet që edhe vetë feja fillon në këtë moment. Pastaj për ta humbur edhe më tej fillin kronologjik përmenden edhe shumë emra domethënës e me meritë në krijim të identitetit kombëtar. Por i gjithë veprimi shkrin gjithë kohët. Rrugëtimi i një rrace përfaqësuar fillimisht prej Qyprillinjve e deri tek konflikti e vllaznimi që kishte qenë dikur e vazhdoi akoma. Të tillë e kanë historinë shumica e kombeve dhe besimi ynë për një vuajtje më të madhe krahasuar me të tjerë kombe nuk qëndron.  
Kadare me burokratin modern ngatërruar me histori të lavdishme bashkëkombasish të humbur nëpër histori të perandorisë osmane ju afrua sa mundi një realiteti fiks. Por, komunistët shtynin keqazi më një anë e revolta e tij ndaj një ndikimi kaq dramatikisht jetëgjatë të erërave të nxehta të lindjes nga ana tjetër, ndaj ai nuk mund të rrinte në një vend. Këtë lëvizshmëri të veprës Kadarejane, Dervishi e egzalton në ekstrem dhe e bën një atribut themelor të veprës së vet. Masën e saj.
Pjesa paskësh fituar një çmim të rëndësishëm në Rumani. Personalisht mbetem ziliqar i asaj energjie aktrimi që ofron skena kosovare. Ueh. Bababum bababam. Vritu pritu. Kaq profesionalë, të çlirët dhe të lirshëm, të pjekur. Nuk e dija hiç që i kisha këto përshtypje kaq të mira, që tani po i shkruaj. Por në fakt më paska pëlqyer. Kohëzgjatja e shfaqjes në kufirin e 50 minutave është në harmoni me ngarkesën që përçon.
Gjithësesi, kjo qasje e dramaturgut nuk më entuziazmon fort. Duhet pranuar që nevoja për tu rikthyer tek nevoja për të adresuar këtë pyetje vazhdon prej gjatë. Me dyshim të qartë duhet të pranojmë se shqetësimi ynë për humbjen e bashkëkombasve nëpër kombësi të tjera e nëpër besime fetare që gërryejnë identitetin kombëtar, në terma të estetikës e prodhimit artistik, është i tejkaluar. Ndoshta ky është edhe parakushti fatthënës për këtë dramë kombëtare. Pas luftërash që na shpërngulën masivisht, transformimesh, vuajtjesh e gëzimesh, ne vazhdojmë të thurim gardhin e grigjës kombëtare.
Ngjarja është një histori me shumë ngjarje. Ndaj mbajtja e personazhit bëhet shumë vështirë dhe kjo krijon hapsirë për energji por edhe për ca kakofoni. Në fillim një njeri, e shpejt na mbetet vetëm një komb. Një shfaqje.