Fishta i Bashës është prej Tirone

Gjergj Fishta. I ligu për mend. Një zgjedhje e qëlluar prej regjisorit Altin Basha, që edhe më herët e ka shpalluar se drama shqipe meriton vëmendje të shtuar ndër shqiptarë. Për Fishtën dëgjojmë pak. Dikur pati një vëmendje të madhe për të e një valë njohësish e shijuesish të tij qenë aty për t’ja ringjallur kujtimin sa herë të ishte nevoja. Fishta me pak shokë radhitet në ballë të zhvillimeve që e bënë Shqipërinë dhe shqiptarët. Por kohët rrokullisen dhe ime shoqe kur më pa me tre vëllimet e dramatikës se Fishtës nja dy a tre vjet më herët nuk pati asgjë nga entuziazmi që duhet të shfaqte për një libër me çmim të mirë e prerje e lidhje të këndëshme prej shokëve franceskanë. Dhe kjo na kthen direkt e te pjesa.
I ligu në fakt nuk është fare një shqiptar. Ai është një francez. Molieri, përshtatur për shoqëri shqiptare prej Fishtës. Aq më mirë, se ne Molieri na pëlqen shumë. Fishtës i është dashur të bëj një kapërcim e të sjellë me personazhe të shoqërisë shqiptare në mjedisin e vet personazhet francezë të Molierit. Të gjithë veç Tukut, që disi mbetet i njëjti personazh kryesor si tek Moljeri, janë prej realitetit që jetonte Fishta. Basha domosdo që do të krijojë realitetin e vet në realitet të të dyve, të vetes së vet dhe pastaj shokëve aktorë dhe shoqërisë bashkëkohore gjithashtu.
Ja një ndryshim i parë. Molieri ka katër femra kurse Fishta as edhe nji. I biri i Tukjes te Molireri është bija tek Molieri, pastaj shërbyesi ishte shërbyese. Dhëndri i Tukjes kish qenë gruaja e Arganit. Pra asnjë femër. Kurse Basha e kishte përfshirë një. E dashura jonë Shengyl Ismaili nuk mund të marrë veçse një duartrokitje paqtonjëse për përzierjen në këtë muhabet burrash.
Kjo përfshirje na merr një qëndrim fishtjan, që Basha mund ta kish shfrytëzuar për ndonjëfarë qëllimi, dhe na jep pak. Dhe për më tepër, nëse fut një femër pse fusni vetëm një zoti Basha? Ku hyn një grua mund të hyjnë të paktën katër. Siç tha edhe Molieri. Apo edhe shtatë? 
 Por zoti Basha shkon më tej. Ai e bën Ernestin birin e Tukes djalë të pavëllam, ai na heq edhe noterin Sylejman efendijen, që i ka do gjykime të holla për avokatët e për drejtën. Gjithë ajo politikë cuar dëm. I biri i farmacistit është bërë vëlla i tij. Opereta e Moljerit është një vjershë tek Fishta. Një vjershë kundër dhëndurëve.
Një ndryshim këtu e një ndryshim atje dhe pjesa ndryshon. Por e ndryshmja ishte ajo që po kërkonim. Ja ndryshe nga Moljeri e ndryshe nga Fishta. Por prapë se prapë një njeri  që i trembet sëmundjes e vdekjes e nën ndikimin e një dhëndri që në servolsje të rreme e manipulim  fiksohet pas shëndetit dhe vetes dhe i harron bij e bija e do vetëm jetgjatësi e përfillje të madhe siç edhe e mundëson statusi ekonomiko-shoqëror.
Historitë janë kryesisht të ngjashme. Bija e Arganit rrezikon një martesë pa dashuri ndërsa i biri i Tukjes në vend që të niset për shkollim jashtë rrezikon të shkojë çirak, njëra rrezikon murgërin etjetri ushtrinë. Me një rreng përgjimi gjithçka rregullohet. Tek Moljeri, tek Fishta e tek Basha.
Shfaqja. Zoti Basha vazhdon të gëzojë njëfarë bollëku në produksionet e veta. trupa e teatrit kombëtar të Kosovës është e tillë. Luan Jaha goxha aktor. Ka të vetin humorin, ekspresivitetin, zgjuarsinë aktoriale, guximin ironik qytetar.  
Ernest Malazogu veçanrisht i spikatur. Ky ishte shërbëtori. Edhe në tekst i bekuar me gjithë finokërinë e situatate përshtatshme për humor edhe në lojë e dukë ai është i këndshmë. Ndoshta Basha ja lëshon dorën në ndonjërën prej atyre piruetave ku ai futet me zell edhe vetë, ndonjëherë dëftonjëse me tepri, po del disi dhe ka krijuar tashmë peshën e nevojshme për tu kthyer shpejt në ugar të vet. Ky edhe knoi nja dy a tre nota të një jareje shkodrane që me të çudit.
E gjithë skuadra është e motivuar. Humori gjurmohej. Lëvizje e madhe. gjithë ajo gjallëri, nëpër skenë. Hip e zbrit. Komunikime me publikun për englendisje të shtuar të tij, e ma.
Në një rast për shembull, Armend Baloku, i biri i Tukjes mori një godishtje prej vërteti në gisht. Kërcitja e shkopit në kocka e nyje të aktorit u dëgjua njësoj qartë edhe andej nga fundi i sallës. Fillimisht ai e përmbajti dhimbjen, por kur ndjeu elektrizimin e sallës u hodhës sërish përpjetë me një klithmë më të lartë e natyrale. Suksesi u korr aty për aty. Kur e kuptoi që do të ishte i falur për këtë edhe Jaha nuk e përmbajti ngazëllimin. Adrian Morina si dhëndri ishte aty me drapër në dorë për çdo qeshje që spektatori mund ta çelte spontanisht.
Dhe në fakt ta merrnin qeshjen. Teksti i Fishtës është i mirë e i pasur me pasuri situatash që vijnë në gjuhë që e kuptojmë kulturalisht.
Kërkimi regjizorial i Bashës nuk duket se sjell të re. Ai mbështet i sigurtë në eksperiencën e vet me Portokallinë. Humori është i situatës. Karnavalet simbolike na kujtojnë pak edhe shfaqjen paradhëse të tij, e na lejnë me një shije ngatërrimi. Dalja në të pakohën kohë të gjithmonësisë nis aty. Te ca maska. Teksti ka marrë mpakje të përgjithshme e në .
Personalisht mendoj se duhet të ish lënë vend për ca më shumë Fishtë, për kohë të tij, për problematika të tij, për batutë të tij. Se për atë punë Moljeri ka katër çupa, ka këngë më shumë, etj. Teatri spektakël është në shekull të vet, ky u kry si diskutim, po ne duam shumë po qe për spektakël.  Përndryshe na jep ndonjë gjë që ta marrim me vete.
Kostumet e kohës janë të pasur në kadife të butë të paqethur në kanale e prej ngjyrash të moderne qëndisur me fije prej soji të mirë në ngjyrë të argjendit bardhëllonjës. Ato meritojnë që aktorët ti mbajnë në garderobën prestigjoze që publiku e viziton në ndonjë prej ambjenteve të teatrit. Iliriana Loxha Basha, që veç kostumeve është marrë edhe me skenografinë, është pranë interpretimit ideor të regjizorit dhe përgjegjëse për shumë çka mbetet nga shfaqja.