Edhe viti i 2019-të i erës së re, gjeti një fitues të vetin për të begatin çmim “Kadare”. Amygdala Mandala. Një përmbledhje me tregime nga Loer Kume.
Krijuesi dhe lexuesi duhet të përballen sërish nëpër të n-të në katror n të herëve të përballjeve mes tyre. Krijues e lexues. E drejta e lexuesit për të menduar kritikshwm, e lëre pastaj për të thënë gjërat që mendon, është e kërcënuar, prej së njëjtës gjë që kërcënon edhe krijuesin. Në larminë e valëve që e bëjnë ai që është, lexuesi edhe vetë jeton në identitete të shumëfishta. Lëre pastaj kur është vetë lexuesi tjetër. Por ky nuk është fare rasti. Por, pavarësisht nga e gjitha kjo, i rëndësishmi është krijuesi.
E nga krijuesi në këtë përmbledhje kemi dy soje tregimesh. Të vetës së parë e të vetës së dytë.
Në vetë të dytë janë Artisti, Blis, Njeriu i Dëborës dhe Prim. E ndoshta ndonjë tjetër.
Nëpër të gjitha prej tyre vërtitet një protagonist mashkull, plot virilitet të madh e mendje disi të guximshme deri në tepri.
Tregimi “Artisti”; protagonisti bie a hidhet në një humnerë e thyen thuajse gjithçka, e familja për shërim i dhuron një makinë të kuqe të re, që ai e përplas, pastaj një tjetër e një tjetër. E ai shkon kudo nëpër botë, e studion nëpër universitete. Por kuptimin e jetës nuk e gjen dhe në tregim kjo vjen nëpër komunikimin që ai ka me gruan e vet e që aq shumë e eksiton. Pastaj një uverturë e pastaj ai grindet prapë me këtë femrën që e eksiton dhe flasin për muzikë dhe marrëdhënie e ndezur e gjallë.
Pastaj Njeriu i Borës na çon në Islandë për të dëgjuar për një fis të lashtë që jetonte nën hirin e perëndisë Mooraali i Madh, dhe nën drejtimin e priftërinjve të një kaste të ndarë dhe aty një aventurë dashurie e ndaluar që përfundon me shkrirjen e monumentit prej akulli të Mooraalit të Madh, prej frymës së dashurisë së dy të rinjve.
Pastaj tek Prim, papritur një protagonist i veshur me të njëjtin tis merr e largon me zemëratë një alamet femre që kish shumë qejf të kalonte natën me të por ky lëshohet “ik moj kurvë!” Kurvë këtu, kurvë aty, ikën ajo, ndërkohë që shoku i mposhtur prej drogërave, lahet bashkë me xhaketën e tij të verdhë brenda në det dhe bien dy kitara.
Pra, megjithëse me një ndjenjë familjariteti me personazhet, teksa përparoj faqet e librit, ata janë sërish të rinj për mua. Dhe shumë mbetet për dialogun. Në dialog rrëfimi mbetet disi platonik. Një dialog që duhet të konturojë protagonistin në një përmasë sa më të gjerë.
Pastaj, aty ku personazhi e ka të vështirë të konturojë relievin filozofik të mendimeve e qëndrimeve të tij është rrëfimtari ai që përzihet, e mendimet kalojnë sa tek njëri e tjetri dhe e bëjnë sfondin e ndodhisë për të cilën flasim.
Dhe në një masë të madhe kemi një qetësim të komunikimit që është vetëm pjesërisht në rrjedhë të përbashkët me tematikat e veprimit e komunikimit, pra një dobësi për tu adresuar.
Në vetë të parë kemi një tjetër damar të mineralit letrar. Reflektime të ndodhirave e tipareve që ndjekin dikë pak a shumë të kufizueshëm nëpër një indentitet të dallueshëm nëpër libër. Kemi të përziera nëpër to edhe disa ndërprerje të lehta pak poetike, filozofike e gazmore.
Ndër to është fort i këndshmi rrëfim “Mrekullia e një krijimi dhe rrobat së prapthi të njeriut me tërfil,” që ndoshta ka qenë hyrja për të cilën kishte menduar Kume, para se të shkruante Amygdala Madalën.
Pse ky tregim ka edhe një gjenezë. Një kor tregon krijimin: I pari ishte masturbimi.pstaj e para tjetër është matematika. Pastaj argëtimi, rendi harmonia, arti, pushimi, dhe i teti shkatërrimi.
Ndër këto rrëfime të vetës së parë janë edhe Lenonencore, Fenrir, Kohë, apo edhe Amygdala Mandala.
Në këto rrëfime që janë disi më të shkurtra e të shlirta edhe ndodhitë janë disi më të larmishme. Tek Lenonencore një depërtues nëpër natë përzjehet me krijimin e artistit dhe zhduk fletën e fundit. Në të tjera një kapriçoz duhet të shfaqet në flirtime të avancuara buzëmbrëmje në një udhëtim, një i ri që sulmon me thikë një 13-vjeçar, e në një tjetër një njeri jeton si një tjetër jetën e vet dhe bie në dashuri me një të panjohur që edhe është e shoqja.
Unë i preferoj ato të vetës së parë kundrejt rrëfenjave në vetë të dytë. Këtu shkrirja e kontureve të sfondit me tiparet e ndodhisë është e më e hijshme dhe për të bukurën më e lehtë të spikasë. Qasjet më të shlirta dhe ndodhitë janë disi më të larmishme Ndryshe nga rrëfimet e vetës së dytë ku shkrimi i zotit Kume e shton ornamentin në fjali deri në atë masë sa të rrezikojë fragmentimin e vëmendjes.
E gjuha e zotit Kume di të imponohet nëpër veprën e vet duke përçjellë diçka nga personazhet derjt autorit, e kështu, gjithësesi, shtohet ndjesia e vërtetësisë. Shpesh ajo rrjedh, megjithëse duhet thënë që reflektimi filozofik për rrethanoren me ndonjëfarë shpërfillje egzistenciale nuk është e huaj për lexuesin, gjatë viteve të fundit. Edhe më herët ne kemi pasur një libër të ngjashëm. Por, ndryshe nga aspirant reformatori social, udhëtari apo filozofi, këtë herë protagonisti është një i ri i hedhur i tranzicionit shqiptar. Disi devijant e i përqendruar tek seksualiteti, shkatërrimtarja, dashuria, tejkalimi i kufijve, muzika, aventura, por personazhi është interesant. Pse ai është i mbrujtur nëpër dominantët e zhvillimit të shoqërisë.
Por, dy pararomane, në një përmbledhje me tregime, e lejnë dimensionin e konsumatorit brenda lexuesit disi të pangopur. Pse karakteri i protagonistit nga njëra anë thërret për plotësi, e nga ana tjetër kemi tregime që e fragmentojnë, por në vend që të plotësojnë një tërësi ato shpesh mbivendosen e rriten mbi vete.
Mendoj se mbetet për një vepër tjetër që zoti Kume të dëshmojë përmasën e ambicjes së tij dhe kapacitetin për të furnizuar me vullnet.
Këshilla ime për Kumen do të ishte ta vriste atë ‘dvojnikun’, që ja zbuloi Preç Zogaj në parathënien e librit. Herën tjetër, kur ajo hija e zezë të ngatërrohet me dorëshkrimin, thuaji personazhit atë shkopin e policisë që mban në dorë, t'ja fusë kokës. Megjithëse në tregim ai nuk përfshihet shumë në redaktim. Ai vetëm sa merr faqen e fundit. Ai është një koleksionist faqesh të fundit nëpër dorëshkrime, ndoshta? Lexuesi është i çuditshëm. Dhe ka edhe patologjitë e veta.
Si zakonisht duhet ta fsheh mendimin tim për vendimin e jurisë në një premtim se në të ardhmen do ti ndjek veprat në kontekstin e grupit të tyre, por pastaj se nga më humbin, bashkë me shumicën e letërsisë së sotme shqipe..
Krijuesi dhe lexuesi duhet të përballen sërish nëpër të n-të në katror n të herëve të përballjeve mes tyre. Krijues e lexues. E drejta e lexuesit për të menduar kritikshwm, e lëre pastaj për të thënë gjërat që mendon, është e kërcënuar, prej së njëjtës gjë që kërcënon edhe krijuesin. Në larminë e valëve që e bëjnë ai që është, lexuesi edhe vetë jeton në identitete të shumëfishta. Lëre pastaj kur është vetë lexuesi tjetër. Por ky nuk është fare rasti. Por, pavarësisht nga e gjitha kjo, i rëndësishmi është krijuesi.
E nga krijuesi në këtë përmbledhje kemi dy soje tregimesh. Të vetës së parë e të vetës së dytë.
Në vetë të dytë janë Artisti, Blis, Njeriu i Dëborës dhe Prim. E ndoshta ndonjë tjetër.
Nëpër të gjitha prej tyre vërtitet një protagonist mashkull, plot virilitet të madh e mendje disi të guximshme deri në tepri.
Tregimi “Artisti”; protagonisti bie a hidhet në një humnerë e thyen thuajse gjithçka, e familja për shërim i dhuron një makinë të kuqe të re, që ai e përplas, pastaj një tjetër e një tjetër. E ai shkon kudo nëpër botë, e studion nëpër universitete. Por kuptimin e jetës nuk e gjen dhe në tregim kjo vjen nëpër komunikimin që ai ka me gruan e vet e që aq shumë e eksiton. Pastaj një uverturë e pastaj ai grindet prapë me këtë femrën që e eksiton dhe flasin për muzikë dhe marrëdhënie e ndezur e gjallë.
Pastaj Njeriu i Borës na çon në Islandë për të dëgjuar për një fis të lashtë që jetonte nën hirin e perëndisë Mooraali i Madh, dhe nën drejtimin e priftërinjve të një kaste të ndarë dhe aty një aventurë dashurie e ndaluar që përfundon me shkrirjen e monumentit prej akulli të Mooraalit të Madh, prej frymës së dashurisë së dy të rinjve.
Pastaj tek Prim, papritur një protagonist i veshur me të njëjtin tis merr e largon me zemëratë një alamet femre që kish shumë qejf të kalonte natën me të por ky lëshohet “ik moj kurvë!” Kurvë këtu, kurvë aty, ikën ajo, ndërkohë që shoku i mposhtur prej drogërave, lahet bashkë me xhaketën e tij të verdhë brenda në det dhe bien dy kitara.
Pra, megjithëse me një ndjenjë familjariteti me personazhet, teksa përparoj faqet e librit, ata janë sërish të rinj për mua. Dhe shumë mbetet për dialogun. Në dialog rrëfimi mbetet disi platonik. Një dialog që duhet të konturojë protagonistin në një përmasë sa më të gjerë.
Pastaj, aty ku personazhi e ka të vështirë të konturojë relievin filozofik të mendimeve e qëndrimeve të tij është rrëfimtari ai që përzihet, e mendimet kalojnë sa tek njëri e tjetri dhe e bëjnë sfondin e ndodhisë për të cilën flasim.
Dhe në një masë të madhe kemi një qetësim të komunikimit që është vetëm pjesërisht në rrjedhë të përbashkët me tematikat e veprimit e komunikimit, pra një dobësi për tu adresuar.
Në vetë të parë kemi një tjetër damar të mineralit letrar. Reflektime të ndodhirave e tipareve që ndjekin dikë pak a shumë të kufizueshëm nëpër një indentitet të dallueshëm nëpër libër. Kemi të përziera nëpër to edhe disa ndërprerje të lehta pak poetike, filozofike e gazmore.
Ndër to është fort i këndshmi rrëfim “Mrekullia e një krijimi dhe rrobat së prapthi të njeriut me tërfil,” që ndoshta ka qenë hyrja për të cilën kishte menduar Kume, para se të shkruante Amygdala Madalën.
Pse ky tregim ka edhe një gjenezë. Një kor tregon krijimin: I pari ishte masturbimi.pstaj e para tjetër është matematika. Pastaj argëtimi, rendi harmonia, arti, pushimi, dhe i teti shkatërrimi.
Ndër këto rrëfime të vetës së parë janë edhe Lenonencore, Fenrir, Kohë, apo edhe Amygdala Mandala.
Në këto rrëfime që janë disi më të shkurtra e të shlirta edhe ndodhitë janë disi më të larmishme. Tek Lenonencore një depërtues nëpër natë përzjehet me krijimin e artistit dhe zhduk fletën e fundit. Në të tjera një kapriçoz duhet të shfaqet në flirtime të avancuara buzëmbrëmje në një udhëtim, një i ri që sulmon me thikë një 13-vjeçar, e në një tjetër një njeri jeton si një tjetër jetën e vet dhe bie në dashuri me një të panjohur që edhe është e shoqja.
Unë i preferoj ato të vetës së parë kundrejt rrëfenjave në vetë të dytë. Këtu shkrirja e kontureve të sfondit me tiparet e ndodhisë është e më e hijshme dhe për të bukurën më e lehtë të spikasë. Qasjet më të shlirta dhe ndodhitë janë disi më të larmishme Ndryshe nga rrëfimet e vetës së dytë ku shkrimi i zotit Kume e shton ornamentin në fjali deri në atë masë sa të rrezikojë fragmentimin e vëmendjes.
E gjuha e zotit Kume di të imponohet nëpër veprën e vet duke përçjellë diçka nga personazhet derjt autorit, e kështu, gjithësesi, shtohet ndjesia e vërtetësisë. Shpesh ajo rrjedh, megjithëse duhet thënë që reflektimi filozofik për rrethanoren me ndonjëfarë shpërfillje egzistenciale nuk është e huaj për lexuesin, gjatë viteve të fundit. Edhe më herët ne kemi pasur një libër të ngjashëm. Por, ndryshe nga aspirant reformatori social, udhëtari apo filozofi, këtë herë protagonisti është një i ri i hedhur i tranzicionit shqiptar. Disi devijant e i përqendruar tek seksualiteti, shkatërrimtarja, dashuria, tejkalimi i kufijve, muzika, aventura, por personazhi është interesant. Pse ai është i mbrujtur nëpër dominantët e zhvillimit të shoqërisë.
Por, dy pararomane, në një përmbledhje me tregime, e lejnë dimensionin e konsumatorit brenda lexuesit disi të pangopur. Pse karakteri i protagonistit nga njëra anë thërret për plotësi, e nga ana tjetër kemi tregime që e fragmentojnë, por në vend që të plotësojnë një tërësi ato shpesh mbivendosen e rriten mbi vete.
Mendoj se mbetet për një vepër tjetër që zoti Kume të dëshmojë përmasën e ambicjes së tij dhe kapacitetin për të furnizuar me vullnet.
Këshilla ime për Kumen do të ishte ta vriste atë ‘dvojnikun’, që ja zbuloi Preç Zogaj në parathënien e librit. Herën tjetër, kur ajo hija e zezë të ngatërrohet me dorëshkrimin, thuaji personazhit atë shkopin e policisë që mban në dorë, t'ja fusë kokës. Megjithëse në tregim ai nuk përfshihet shumë në redaktim. Ai vetëm sa merr faqen e fundit. Ai është një koleksionist faqesh të fundit nëpër dorëshkrime, ndoshta? Lexuesi është i çuditshëm. Dhe ka edhe patologjitë e veta.
Si zakonisht duhet ta fsheh mendimin tim për vendimin e jurisë në një premtim se në të ardhmen do ti ndjek veprat në kontekstin e grupit të tyre, por pastaj se nga më humbin, bashkë me shumicën e letërsisë së sotme shqipe..
RSS Feed
