Mbi motivimin e studentëve dhe lidhjet e mundshme të tij me reformën në arsim

Ashtu si dhe kolegë të tjerë, në njërin prej departamenteve në një universitet privat të Tiranës, kam hasur vështirësi së fundi të kuptoj diçka prej artikujve të shtypit mbi reformën në arsimin e lartë në vendin tonë, kohët e fundit. Jo se kam qenë fort i devotshëm në arritjen e këtij qëllimi, por këtu nisem të marr guximin për të thënë diçka mbi këtë çështje vetëm mbi bindjen se kaq sa kam lexuar më mjafton për të kuptuar se nuk po kuptoj ndonjë gjë. Një terminologji e paqartë që ripërtyp lloj lloj kundërshtishë brenda tekstit ma bën të vështirë angazhimin e mëtejshëm dhe unë i kthehem problemit tim.

Kundërshtia mes nevojës për rritje të numrit të atyre që diplomohen dhe nevojës për ruajtje të disa standarteve të edukimit që do të mundësonin harmonizimin e formimit akademik e profesional të të rinjve shqiptar me kërkesat e integrimit evropian apo ballafaqimit me format globale të zhvillimit dhe organizimit ekonomik, shfaqet në disa forma, adresimi i të cilave shpesh është i vështirë (qoftë prej zhvillimit e organizimit vendor ashtu edhe atij evropian e global). 

Fillimi i funksionimit të universiteteve private në Shqipëri krijoi mundësinë që një numër i madh të rinjsh që dëshironin të vazhdojnë formimin e tyre intelektualo-profesional, ta realizojnë atë duke adresuar në të njëjtën kohë nevojën e Shqipërisë për të rritur numrin e profesionistëve që kanë marrë formim universitar. Por ky fillim padyshim që do të shoqërohej prej problematikave të shoqërisë e shtetit shqiptar, që vazhdojnë të kërkojë stabilitet në shndërrimin e vet drejt modeleve evropiane të organizimit, ashtu edhe prej vështirësive të zbatimit të një praktike të re. 

Në këtë situatë, veç rëndësisë që nevojitet ti jepet cilësisë së mësimdhënies dhe garantimit të kushteve për një proces normal edukimi, ngutshëm po shfaqet nevoja që ti jepet më shumë vëmendje motivimit të studentëve dhe rritjes së aftësive të tyre për të përfituar prej mundësive që ofron edukimi universitar. Mangësitë e trashëguara prej etapave të mëhershme të shkollimit si dhe karakteristikat  kulturore të të rinjve, që gjejnë të realizueshme një dëshirë që më herët mund të mos ketë qenë pjesë e projekteve të tyre për të ardhmen e vështirësojnë adresimin e këtyre nevojave. Deri pak kohë më herët familjet shqiptare në varësi të pozicionimit të tyre ekonomiko social identifikonin në një moshë relativisht të vogël se cilët prej fëmijëve do të ndiqnin arsimin universitar, e cilët jo. Dhe kjo në një masë të madhe nxiste motivimin sistemik të tyre. Ndryshimet e shpejta në statusin ekonomik shoqëruar prej lëvizjeve demografike, apo zhvillimeve të tjera e bënë më të parëndësishëm këtë proces në aftësimin e të riut për tu entuziazmuar dhe përfituar prej arsimit të lartë. Ndërkohë që edhe universitetet shqiptare, shtetërore e private u ballafaquan me një lloj të ri studentësh, motivimi i të cilëve është një çështje e hapur.   

Termi motivimim, përgjithësisht, i shpëton përpjekjeve për përkufizime shteruese. Studiuesit që shohin një marrëdhënie të pashmangshme e të ngushtë mes nevojës për tu adaptuar në ambjente dhe situata të ndryshme dhe sjelljes nuk e kanë të vështirë të shohin motivimin si burimin e një llojshmërie të madhe sjelljesh, ndërkohë që të tjerë shohin një rol më të kufizuar të tij. Në këtë prezantim, ‘motivimi’ i referohet nxitjeve që jepen në vazhdën e edukimit dhe tregon për përpjekjet për të krijuar tek studenti nevojën për ti paracaktuar situatat me të cilat do të ballafaqohet gjatë procesit mësimor dhe në aktivitetet që lidhen me të.

Deri më tani rezultatet e arritura prej universiteteve në këtë drejtim duket se nuk ka qenë të mjaftueshme. Format e derimëtanishme të motivimit në universitete kanë qenë të orientuara në zbulimin dhe nxitjen e studentëve më të mirë për rezultate sa më të mira, ndërkohë që tashmë nevoja kërkon që të punohet më aktivisht në motivimin e gjithë masës së studentëve. Nuk mungojnë studimet, në këtë fushë, që japin informacion mbi këtë fakt. Studiueset Sotirofski dhe Zenelaga në punimin e tyre “Arsimi i lartë përballë sistemit vleror”[i]  tregojnë se vetëm 8.2 përqind e studentëve janë të mendimit se arsimi i lartë kultivon optimizëm për të ardhmen, ndërkohë që 72 përqind e tyre mendojnë se universiteti nuk kryen këtë mision.

Detyra për të motivuar e ve universitetin në një marrëdhënie më të ngushtë me institucione e mekanizma të tjerë të shoqërisë si familja, politika, shoqëria civile, tregu i punës, media, etj. Por, ky bashkëpunim veç dobisë shpesh rrezikon të sjellë në procesin e edukimit edhe problemet që ka secili prej tyre. Sociologu Lekë Sokoli në studimin e tij “Rinia dhe tregu i punës në Shqipëri”[ii] ofron një pasqyrë të qartë të vështirësive që egzistojnë në marrëdhënien mes rinisë dhe tregut të punës, çka thuajse e pamundëson shfrytëzimin e ‘tregut të punës’ si një burim motivimi. Ndërkohë që pritshmëritë për integrimin e tregut shqiptar të punës me atë evropian e bëjnë edhe më të mjegullt potencialin e tij për motivim.

Ky problem duket se nuk është vetëm shqiptar. Në një seri vendesh ballafaqohen me nevojën e motivimit të nxënësve në kushtet e një shoqërie gjithnjë e më të decentralizuar në rrugët e komunikimit. Eksperiencat më të fundit në këtë fushë vinë prej SHBA-së dhe Izraelit. Ku eksperimentet për motivimin e studentëve përmes nxitësve direktë nuk kanë pasur rezultate fort të kënaqshme. Studentë kolegjesh përfituan shpërblime në para për lexime të librave të programit mësimor dhe patën rezultate më të mira në provime, por ndërprerja e shpërblime ndikoi pak që ata ta ndryshonin qëndrimin, dominues, të tyre ndaj shkollës. Ndërkohë që një degë tjetër e eksperimentit pagoi studentët që përmirësuan rezultatet. Kjo pati edhe më pak ndryshim të qëndrimit të zakonshëm të nxënësve ndaj të mësuarit.

Natyrisht disa shkolla, për shkak të llojit të studentëve që pranojnë dhe të mundësive të shtuara për të ardhmen që ofrojnë për këta studentë, nuk kanë nevojë ti japin vëmendje të madhe këtij problemi, meqenëse edhe studentët janë më të motivuar edhe më të aftë të thithin njohuri të reja e të komplikuara. Vendosja e një kufiri për llojshmërinë e cilësisë që haset në universitete duket se është ideja kryesore prapa reformës në arsimin e lartë që në realitet e ruan gjatë karakterin e vet prej zëri buxhetor. Por ajo në terminologjin e vet harrohet të artikulojë këndëvështimet e veta për këtë problem. Karakteristikat e studentit në përfundim të studimit janë një çështje sa profesionale aq edhe shoqërore. 



[i] Sotirofski Kseanela, Zenelaga Brunilda, “Arsimi i lartë përballë sistemit vleror” Studime sociale Vëll 3 Nr. 1, Instituti i Sociologjisë Tiranë 2009


[ii] Sokoli Lekë, “Rinia dhe tregu i punës në Shqipëri” Studime sociale Vëll 3 Nr. 1, Instituti i Sociologjisë Tiranë 2009