​Nata e katërt e leximit te dramës ballkanike

E enjtja e 29 shtatorit 2016 kishte brenda mbrëmjen e katërt të sfilatës së dramës ballkanike në Tiranë. Dy shfaqje. “Burka e Medeas” prej grekut Andreas Fluraqis dhe “Fasule” nga bullgari Elin Rahnev.
Medea është një figurë intriguese e mitologjisë greke. Ajo ndihmoi Jasonin dhe argonautët që të merrnin bashkën e artë, apo si thonë i thonë ndryshe lëkurës së artë të dashit që ndillte pushtet, duke tradhëtuar familjen e saj e pastaj duke vrarë vëllanë e vet. Shumë më vonë kur jetonte me Jasonin në Greqinë e tij ajo vrau edhe djemtë për tu hakmarrë ose për ti mbrojtur nga ndonjë e keqe më e madhe që mund të pasonte pas braktisjes që Jasoni i bëri për të marrë një grua më të re, të cilën e vrau gjithashtu.
Dhe linja e narracionit është e njëjtë si në mitologji, ikja nga babai me rrëfim të dashurisë e guximit rinor, mbërritja e vështirësitë e integrimit në dheun e Jasonit dhe pastaj tradhëtia e tij e shpagimi.
Medea jonë ka një burkë. Mbulesën e debatueshme të myslimaneve me bashkëshortë jashtëzakonisht të devotshëm ndaj Allahut të madh. Një burkë që e sjell atë në bashkëkohësi. Dhe teksti që dëgjuam të performuar prej Eriona Kakelit në hapsirën e pishinës së zbrazur në oborr të teatrit kombëtar shkrinte bashkë këto dy rrjedha duke mundësuar përfshirje në shqetësime sociale të mprehta dhe tension të lartë. Ikja prej Kolkisë  së saj në krahët e dashurisë tani është një emigrim.  Dhe nëpër vargjet plot pathos që lejon mitologjia na hyjnë ndodhira moderne, si pasaportat, kalimi i kufirit, përçmimi për të ndryshmen që ajo është në vendin e mbërritjes, blatimet për zotat e lashtë tani ftojnë përmendje të të krishterëve.
Tregohet vështirësia që i sjell burka për tu integruar në vendin e ri dhe si kjo e bën atë për të të huajt një magjistricë a shtrigë dhe si ajo burkë përzihet në psikologjinë e saj dhe herë i bëhet ndihmë e identitet, kujtim i një zoti që ndoshta e mbron dhe ajo nuk e braktis. Burkë që në fund ajo e gjykon si një shkaktare të mundshme të fatkeqsive që ajo vetë ja ka ftuar vetes. Për të theksuar shtyllën e rëndësishme të argumentit feminist, që kryesisht ka lidhje me vendin e saj të origjinës ku baba mbret preferonte qartësisht vëllanë që ajo pastaj e vrau, edhe djemtë e Jasonit janë bërë vajza.  Teze Circja, që mbante me zor dashnorin Odise në ishull të saj, gjithashtu është një personazh që sjell referenca për jetën dhe plakjen e gruas beqare.
Për të dialoguar me Medean në këtë modramë jemi ne. Jemi ne që duhet ti themi ndonjëfjalë vëllavrases e bijëmbytëses që ka një argument pasionant për gjithçka. Po ç’ti thuash të shkretës? Shyqyr që hoqi burkën dhe iku mes turmës që nuk mund ta njihte. Performanca e kuruar nga Ema Andrea kish gjithë elementët e një shfaqje të mirfilltë,skenografi, lëvizje, kostume. Gjithçka  veç kohës së bollshme për tu përgatitur, ndoshta. Leximi përçoi emocionet që Medea i shpërndan me bollëk prej dy mijë e kusur vjetësh.
Për darkë, Fasule. Madje jo. Edhe për mëngjes edhe për darkë fasule. Madje dhe për drekë. Për 40 vjet. Në tavan fasule, në dyqan fasule, në tenxhere, libra me fasule. Lloj lloj varieteti nga gjithë bota. Dhe një çift të moshuarish që tregojnë e komentojnë këtë jetë mes fasulesh. Natyrisht diskutimi i shkëputur për ne është pikërisht atëherë kur ajo do ti tregojë atij edhe ca sekrete plot dramaticitet dhe ai do ti ritregojë asaj pëlqime e besime e qëndrime. Neritan Liçaj ishte një fasulefil. Ai na tregon për martesën e tij me një grua prej një shtrese paksa më të lartë që kish pranuar atë jetë dhe i gatuante atij fasulet prej shumë vitesh. Ema Andrea.
Ai feston shtatëdhjetedy vjetorin. Pëlqen Çehovin dhe është në një dashuri të sëmurë me njërin prej personazheve të novelave të Çehovit. Kanë dy fëijë që i kanë i harruar diku nëpër botë.
Ajo ka bërë kompromis me këtë jetë monotone ku ka bërë ca hapsirë për vete. Ca hapsirë që siç na rrëfen se e ka përdorur për të futur burra të ndryshëm herë pas here. Ai inatoset po edhe ai ka bërë atë kompromis. Aty vjen edhe një pjanist, i përmendur më herët , që dikur kish pasur barseta dhe, që kish qenë më i qëndrueshmi i të dashurve të saj. Madje ishte edhe babai biologjik i fëmijëve të tyre.  Ky ishte Lulzim Zeqja.
Mbushur me fasule e me të tilla ndodhira pjesa përparon e ngadaltë, por përparon. Manirat e burrit, ndodhirat e gruas, dhe simbolika e bolleku i fasules e mbajnë pjesën plot. Leximi  është me ritëm të lartë, me monologje pragpoetike e me një situatë që ndjell kalamendje thuajse gazmore. Rovena Lule Kuka është kujdesur për ardhjen mes shqiptarësh energjikë e të lëvizshëm të këtij teksti.